(၁) အသက္ရွဴပါ (Breathe)
သင့္စိတ္ထဲမွာ မြန္းက်ပ္လာတဲ့အခါ (သို႔) စိုးရိမ္ပူပန္မူေတြမ်ားေနတဲ့အခါ
(၂) ေသမိန္႔က်ထားသူလို႔ မခံယူပါနဲ႔ (Refuse to be a victim)
မတတ္ႏိူင္သည့္အရာမ်ားကို မ်က္ကြယ္ၿပဳထားၿပီး တတ္ႏိူင္သည့္အရာမ်ားကို စိတ္ေရာကိုယ္ပါ ႏွစ္ၿမဳပ္၍လုပ္ေဆာင္ပါ။ AIDS နဲ႔ေသမည္လို႔ မေတြးထားပါနဲ႔။ HIV နဲ႔အတူေနထိုင္မည္လို႔သာ ေတြးထားပါ။ “I have HIV” လို႔ေၿပာပါ။ “I am HIV” မဟုတ္။ အကူညီေပးႏိူင္ေသာ ေနရာမ်ားကို ဆက္သြယ္ပါ။ စိတ္ပ်က္အားငယ္စရာ မလိုပါ။
(၃) အေမ့စကားကို နားေထာင္ပါ (Listen to your mother)
ပုံမွန္အိပ္စက္တာအၿပင္ လိုအပ္ရင္ လိုအပ္သလို မ်ားမ်ားအိပ္ေပးပါ။ အိပ္မေပ်ာ္ရင္ သီခ်င္း ဒါမွမဟုတ္ တရားေခြ နားေထာင္ပါ။ အဟာရ ၿဖစ္ေစမယ့္အစာအကုန္စားပါ။ Multivitamin ေန႔ စဥ္ေသာက္ၿပီး ေလေကာင္းေလသန္႔ရွဴပါ။
(၄) မိမိႏွင့္ဘဝတူ အၿခားအမ်ိဳးသမီးမ်ားႏွင့္ စကားေၿပာရန္ အဖိုးအခေပးစရာမလိုေသာ ဖုန္းလိုင္းမ်ားကို အသုံးၿပဳပါ။ (Call a toll free hotline)
ႏိူင္ငံအတြင္းရိွ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားႏွင့္ လိုင္းခြဲနံပါတ္မ်ားကို ေဖာ္ၿပထားသည္။
(၅) ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားမႈၿပဳပါ (Exercise)
ဒါဟာ ခႏၶာကိုယ္အတြက္ ေကာင္းမြန္ရုံတင္မဟုတ္ဘူး စိတ္ဖိစီးမႈေတြကိုပါ ေၿပေပ်ာက္ေစတယ္။ ဘယ္ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ရမလဲလို႔ ဇေဝဇဝါ ၿဖစ္မေနပါနဲ႔။ မိမိႏွစ္သက္ရာက အသင့္ေလွ်ာ္ဆုံးပါ။ တတ္ႏိူင္ရင္ ဝါသနာတူသူငယ္ခ်င္းမ်ားႏွင့္ အတူလုပ္ပါ။ လမ္းေလွ်ာက္တာကလည္း မရိုးႏိူင္တဲ့နည္းပါပဲ။ ထိုက္ခ်ိ၊ ေယာဂ သင္တန္းေတြလည္း သြားတက္လို႔ရေသးတယ္။
(၆) သင့္ကိုယ္သင္ ခ်ဳပ္တည္းမထားပါႏွင့္ အကူညီေတာင္းခံပါ (Express yourself: ask for support)
သူငယ္ခ်င္းမ်ားနဲ႔ စကားေၿပာပါ။ အေမနဲ႔ေပြ႕ဖက္ၿပီးေနပါဦးလား။ ကေလးပုခက္လႊဲၿပီး သီခ်င္းဆိုပါ။ အစ္မနဲ႔အတူ ငိုခ်လို႔လည္းရတယ္။ အခ်စ္ဆုံးသူနဲ႔ ခံစားခ်က္ေတြ ရင္ဖြင့္လိုက္စမ္းပါ။ ၿပီးေတာ့ ႏွစ္သိမ့္ေဆြးေႏြးေပးသူ၊ ကုသေပးသူနဲ႔ သင္အုပ္ဆရာေတာ္ေတြဆီကလည္း အကူအညီေတြ ရႏိူင္ေသးတယ္ဆိုတာ မေမ့ပါနဲ႔။
(၇) ကုိယ့္ရဲ့စိတ္အခံဓာတ္ေလးကို ေက်ေက်နပ္နပ္ႀကီး လက္ခံလိုက္ပါ (Embrace your own spirituality)
ဒါေလးက လူအမ်ိဳးမ်ိဳးမွာ ကြဲၿပားတတ္တယ္ေလ။ တခ်ိဳ႕ကသဘာဝတရားႀကီးကို ၿမတ္ႏိူးတယ္။ တခ်ိဳ႕ကတရားထိုင္။ ဒါမွမဟုတ္ သီခ်င္းဆို။ တခ်ိဳ႕ကလည္း ဘုရားေက်ာင္းေတြမွာေပ်ာ္တယ္။ အခုဆို ဘာသာေရး အဖြဲ႔အစည္းေတြက HIV ရိွသူနဲ႔ မိသားစုေတြကို ေထာက္ပံ့ဖို႔လုပ္ေနႀကပါၿပီ။ ဘုရားသခင္အေပၚ စိတ္တိုမိတယ္ဆိုရင္ ဝန္ခံလိုက္ပါ၊ ဒါဟာ အမွားပဲလို႔။ HIV ဟာဗိုင္းရပ္စ္ပါ။ အၿပစ္ေပးမႈမဟုတ္ေသးပါဘူး။ သင္နဲ႔သင့္ရဲ့ေရာဂါကို ေဝဖန္ႏိွမ့္ခ်သူေတြနဲ႔ အခ်ိန္ေပး အဖက္လုပ္ေနစရာမလိုပါဘူး။
(၈) ဓာတ္ခြဲခန္းက အေၿဖေတြကို ေကာ္ပီ ကူးထားပါ (Ask for copies of your labs)
ဘာေတြေရးထားၿပီး ဘာကိုဆိုလိုတယ္ဆိုတာ ေမးၿမန္းသင္ယူပါ။
(၉) အေကာင္းၿမင္စိတ္နဲ႔ေတြးပါ၊ ေဆာင္ရြက္ပါ (Thick and act positively)
ရိုးသားတဲ့လူ၊ ယုံႀကည္ရတဲ့သူ၊ အကူညီေပးႏိူင္တဲ့သူေတြကို ရွာေဖြေပါင္းသင္းပါ။ ကိုယ့္ကို လက္မခံတဲ့လူ (သို႔) ကိုယ့္ကို စိတ္ဓာတ္ညစ္ညဴးေစတဲ့လူေတြနဲ႔ ယာယီ(သို႔) အၿမဲတမ္း အေဝးမွာေနဖို႔ ကိုယ့္ကိုယ္ကို ခြင့္ၿပဳလိုက္ပါ။ သတင္းစာထဲက နာေရးေႀကာ္ၿငာမွာ ကိုယ့္ကိုယ္ဘယ္လိုဂုဏ္ၿပဳခံခ်င္
(၁ဝ) ငိုခ်င္တဲ့အခါ ငိုခ်လိုက္ပါ (Cry when you need to)
မ်က္ရည္ေတြကို က်ပါေစ၊ မတားပါနဲ႔။ မ်က္ရည္နဲ႔အတူ ေကာင္းက်ိဳးမရိွတဲ့ စိတ္ခံစားမႈေတြပါ ပါသြားလိမ့္မယ္။ ဒါဆို အသစ္ေရာက္လာမယ့္ ခံစားမႈလွလွေလးေတြအတြက္ ေနရာရိွသြားၿပီေပါ့။ ကိုယ္ငိုတဲ့ အခါ ေပြ႕ဖက္အားေပးသူရိွခဲ႔ရင္ လက္ခံလိုက္ပါ။ မ်က္ရည္ကေန HIV မကူးႏိူင္ပါဘူး။
(၁၁) ေဒါသေတြကို စနစ္တက်စြန္႔ပစ္ပါ (Find safe outlets for your anger)
စိတ္ထဲမွာ မ်ိဳသိပ္မထားနဲ႔။ ယုံႀကည္တဲ့သူငယ္ခ်င္းကို ရင္ဖြင့္ပစ္လိုက္ပါ။ ဒါမွမဟုတ္ ဘာမွမလုပ္ဘဲ ကုိယ့္ကိုယ္ကို အနားေပးလိုက္ပါ။ စာနဲ႔ေရးခ်လို႔လည္း ရတယ္။ ေရးၿပီးသိမ္းခ်င္သိမ္း၊ ပို႔ခ်င္ပို႔လိုက္ပါ။
(၁၂) ကိုယ့္ကိုယ္လည္းခြင့္လႊတ္၊ သူမ်ားကိုလည္းခြင့္လႊတ္ (Forgive yourself and others)
တန္ဖိုးႀကီးတဲ့ ခြန္အားေတြကို အလိုမက်မႈ ေဒါသေတြ၊ ခါးသီးေကာက္က်စ္မႈေတြ၊ မနာလိုဝန္တိုမႈေတြနဲ႔ မကုန္ခန္းပါေစနဲ႔။ အတိတ္က အမွားတခ်ိဳ႕အတြက္ ကိုယ့္ကိုယ္ကို အသာေလး ခြင့္လႊတ္လိုက္ပါ။ HIV အတြက္လညး္ ဘာအၿပစ္မွ တင္မေနေတာ့နဲ႔။ အရြယ္ေရာက္တဲ့လူ အမ်ားစုက ဒီလိုပဲ HIV နဲ႔ပြတ္ေရွာင္သြားတတ္ႀကတယ္။ ငါတုိ႔က ကူးစက္ခံရတယ္။ က်န္တဲ့လူေတြက ကံေကာင္းတယ္။
(၁၃) မိမိဆီမွာပဲသိမ္းထားပါ (Accept responsibility)
အေလးအနက္ထားရမွာပါ။ HIV ဟာကိုယ့္ဆီမွာပဲ ရပ္တန္႔ေနရမွာပါ။ ကြန္ဒုံးသုံးပါ။ ေဆးထိုးအပ္ မွ်မသုံးပါနဲ႔။
(၁၄) ကိုယ္လိုပဲ HIV ပိုးရိွသူေတြနဲ႔ စကားေၿပာပါ (Talk to other HIV+ People)
ကုိယ္ေရွ႕ဆက္ဘယ္လိုရင္ဆိုင္ၿဖတ္
(၁၅) သင္ကိုယ္တိုင္ HIV အေႀကာင္းသင္ယူေလ့လာပါ (Educate yourself about HIV)
စာေစာင္ေတြကို ေငြသြင္းရယူပါ။ မတတ္ႏိူင္တဲ့လူေတြကို အခမဲ႔ေပးေဝတာရိွပါတယ္။ ပညာေပး ေတြ႕ဆုံေဆြးေႏြးပြဲေတြကို တက္ေရာက္ပါ။ ကုသမႈဆိုင္ရာ ပံ့ပိုးကူညီမႈေတြအတြက္ ေဆြးေႏြးပါ။ အင္တာနက္ကို အသုံးၿပဳပါ။ စာႀကည့္တိုက္ကိုသြားပါ။ ႀကာၿပီၿဖစ္တဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ေဟာင္းေတြကို ေရွာင္ႀကဥ္ပါ။ ကုသမႈဆိုင္ရာ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြက အၿမဲေၿပာင္းလဲေနတတ္တယ္။
(၁၆) ကုသမႈေပါင္းစုံကို ဆန္းစစ္ရွာေဖြပါ (Explore complementary therapies)
ဗီတာမင္ေတြ၊ တိုင္းရင္းေဆးေတြနဲ႔ အပ္စိုက္ကုသမႈေတြဟာ မ်ားေသာအားၿဖင့္ ပိုက္ဆံေပးစရာ မလိုပါဘူး။ လူအမ်ားစုက ဒါေတြကို ရွာေဖြၿပီး ေရာဂါလကၡဏာေတြ သက္သာေအာင္ရယ္၊ ေဆးရဲ့ေဘးထြက္ ဆိုးက်ိဳးေတြကို ကုသဖို႔ရယ္ အသုံးၿပဳႀကပါတယ္။ ဆရာဝန္နဲ႔ေတာ့ အရင္တိုင္ပင္ႀကည့္သင့္ပါတယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ တခ်ိဳ႕ သစ္ၿမစ္သစ္ဥေတြ၊ အပင္ေတြက HIV ကုသေဆးေတြနဲ႔ ဓာတ္မတည့္ပါဘူး။
(၁၇) စိတ္တည္ၿငိမ္ေပ်ာ္ရြင္ဖို႔ အႏုပညာနဲ႔ကုသပါ (Explore art for fun or therapy)
ရြံ႕ေစးနဲ႔အရုပ္ကေလးေတြ ထုလုပ္ပါ။ ကေလးေတြနဲ႔အတူ ေဆးေရာင္ၿခယ္ပါ။ မတတ္ေသးတဲ့ အရာတစ္ခုကို လိုလိုခ်င္ခ်င္ သင္ႀကည့္ပါဦး။
(၁၈) ရႊင္ၿမဴးၿမဴးေလးေနပါဦးလား (Have fun!)
တစ္ေန႔ကို အနည္းဆုံး တစ္ႀကိမ္ေတာ့ အားရပါးရ ရယ္သင့္တယ္။
(၁၉) မူးယစ္ေဆးနဲ႔ အရက္ကိုေလ်ာ့ပါ (Reduce use of drugs and alcohol)
သင္ကိုယ္တုိင္ ဒါမွမဟုတ္ သင့္မိတ္ေဆြတစ္ေယာက္ဟာ ဒါေတြကို သုံးစြဲေနၿပီး ၿဖတ္ခ်င္တယ္ဆိုရင္ AA (Alcohol Anonymous) နဲ႔ NA (Nacrotics Anonymous) တို႔က ကူညီပါလိမ့္မယ္။ မူးယစ္ေဆး သုံးစြဲေနၿပီး မၿဖတ္ႏိူင္ (သို႔) မၿဖတ္ခ်င္ၿဖစ္ေနရင္ေတာ့ အဖြဲ႕စည္းေတြမွာ တစ္ခါသုံးအပ္မ်ား ေတာင္းခံပါ။
(၂ဝ) မိမိကုိယ္ကို ခ်စ္ပါ (Pampker yourself)
အေမြးနံ႔သာနဲ႔ေရပူေရေႏြးေလးခ်ိဳ
(၂၁) ေန႔စဥ္မွတ္တမ္းေရးပါ (Journal writing)
စိတ္ခံစားမႈေတြနဲ႔ သင္ယူမႈေတြကို ေရးခ်ပါ။ သဒၵါနဲ႔ စာလုံးေပါင္းအတြက္ စိတ္မပူပါနဲ႔။ ဒါ ကိုယ္တစ္ေယာက္တည္းအတြက္ေလ…။
(၂၂) သဘာဝတရားကို ခ်စ္ၿမတ္ႏိူးပါ (Appreciate nature)
ေၿခလွမ္းေတြ ရပ္လိုက္ၿပီး ေလထဲကႏွင္းဆီရန႔ံကို ရွာေဖြပါဦး။ ေနဝင္ရွဴခင္းကိုလည္း မလြတ္ေစနဲ႔။
(၂၃) ဘုရားဝတ္ၿပဳ၊ တရားထိုင္ (သို႔) စိတ္ကိုၿမင္ေအာင္ႀကည့္ (Pray, meditate or visualize)
တရားတိပ္ေခြငွား (သို႔) ဝယ္ၿပီး တိတ္ဆိတ္ၿငိမ္သက္တဲ႔ေနရာမွာ အခ်ိန္ၿဖဴန္းပါ။ တက္ႀကြစြာ လတ္ဆတ္တဲ႔ ပုံရိပ္ေတြ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြနဲ႔ စိတ္ကိုၿဖည့္တင္းေပးပါ။
(၂၄) အိမ္ေမြးတိရိစာၦန္မ်ားႏွင့္ ေပ်ာ္ရြင္စြာေဆာ့ကစားပါ (Enjoy the company of a pet)
အိမ္ေမြးတိရိစာၦန္ေတြဟာ အေကာင္းဆုံး အေဖာ္မြန္ေတြၿဖစ္ပါတယ္။ သူတို႔ရဲ့ အသုံးေဆာင္ပစၥည္းေတြ လဲလွယ္ေပးတဲ့အခါမွာေတာ့ ႏွာေခါင္းစြပ္နဲ႔ လက္အိတ္တို႔ လိုေကာင္းလိုပါမယ္။ ဒါမွမဟုတ္ တၿခားလူေတြကို အကူညီေတာင္းပါ။
(၂၅) အႏိွပ္ခံၿခင္း ( Massage)
လိင္စိတ္ႏိႈးႀကြေစၿခင္းမဟုတ္တဲ့ ထိေတြ႔မႈမ်ားဟာ သင့္ခႏၶာကိုယ္ကို သက္ေတာင့္သက္သာၿဖစ္ေအာင္ အမ်ားႀကီး အေထာက္အကူၿဖစ္ပါတယ္။ မိတ္ေဆြသူငယ္ခ်င္းနဲ႔ အၿပန္အလွန္ႏိွပ္ေပးလို႔လည္း ရပါတယ္။ တခ်ိဳ႕ အဖြဲ႔အစည္းေတြကေတာ့ အခမဲ့ႏိွပ္ေပးပါတယ္။
(၂၆) AIDS အဖြဲ႔အစည္းေတြအေႀကာင္း ေလ့လာပါ (Check out an AIDS organization)
လိုအပ္တဲ့ အကူညီကိုေတာင္းခံပါ။ သူတို႔ဘာဝန္ေဆာင္မႈေတြ အခမဲ႔ေပးေနသလဲဆိုတာ ရွာေဖြပါ။ ဥပမာ အပန္းေၿဖနားခိုရာ၊ ပညာေပးၿခင္း၊ ကေလးမ်ားၿပဳစုေစာင့္ေရွာက္ၿခင္း
(၂၇) တစ္ရက္ခ်င္းအသက္ရွင္ပါ (Take life one day at a time)
ေဆာင္ရြက္စရာကိစၥရပ္ေတြကို မိမိစြမ္းေဆာင္ႏိူင္သေလာက္ ပိုင္းၿခားၿပီး လုပ္ေဆာင္ပါ။ လိုအပ္မယ္ဆုိရင္ မိမိဘဝဟာ တစ္ႀကိမ္မွာ တစ္နာရီပဲဆိုၿပီး သေဘာထားပါ။ တစ္ပတ္တာကို ဘယ္လိုရင္ဆိုင္ ေက်ာ္ၿဖတ္ သြားမယ္ဆိုတာ သိစရာမလိုဘူးလို႔ မိမိကိုယ္ကို ၿပန္ေၿပာပါ။ ဆရာဝန္နဲ႔ ပထမဆုံးေတြ႔ဆုံဖို႔ရာ အားအင္ေမြးထားဖို႔ပဲလိုတယ္။
(၂၈) အႏ ၱရယ္ၿဖစ္ေစမည့္ အစာမ်ားကို ေရွာင္ပါ (Eat safely)
အသား၊ ငါးနဲ႔ ဥေတြကို အစိမ္းစားၿခင္း (သို႔) မက်က္တက်က္စားၿခင္းတုိ႔မွ ေရွာင္ပါ။ ေရခဲေသတာၱထဲ သိမ္းဆည္းရမယ့္ အစားအေသာက္ေတြကို အၿပင္မွာမထားပါနဲ႔။ ရက္လြန္မေကာင္းေတာ့တဲ႔ အစားအစာေတြ မစားမိပါေစနဲ႔။ သံသယရိွရင္ လႊင့္ပစ္ပါ။
(၂၉) တက္ႀကြစြာ ပါဝင္လႈပ္ရွားပါ (Get involved)
ကေလးေတြကို AIDS ပညာေပး ေဟာေၿပာသူအဖြဲ႔ေတြကို ဆက္သြယ္ပါ။ AIDS အဖြဲ႔အစည္းေတြမွာ ေစတနာ႔ဝန္ထမ္း (Volunteer) အၿဖစ္ လုပ္အားေပးပါ။ AIDS တိုက္ဖ်က္သူအၿဖစ္ ခံယူပါ။ လူတုိင္းဟာ HIV/AIDS တိုက္ဖ်က္ေရးမွာ တစ္ႏိူင္တစ္ပိုင္ ပါဝင္ခြင့္ရိွပါတယ္။
(၃ဝ) ေနာက္ဆုံးမေမ့ဖို႔က (Remember that….)
မင္းတစ္ေယာက္တည္း မဟုတ္ပါဘူး။
ၿမင့္ၿမတ္ႏိူင္
Ref: The Positive Side (CATIE)
Volume 6, Issue 2.
Taking care of yourself by Rebecca Denison
၂ဝဝ၇၊ မတ္လ၊ ဖူးငံုဆယ္ေက်ာ္သက္မဂၢဇင္း
No comments:
Post a Comment