VIDEO
ဘ၀တစ္ခုကိုျဖတ္သန္းေလွ်ာက္လွမ္းေနၾကတဲ့ လူအေတာ္မ်ားမ်ားမွာ သူတို႔အသက္အရြယ္အရၾကံဳဆံုပတ္သက္ရေသာကိစၥမ်ား၊ လူမ်ိဳးေရး ဒါမွမဟုတ္ ေနာက္ခံ၀န္းက်င္ဆိုင္ရာအရႈပ္အေထြးမ်ား၊ မူးယစ္ေဆးသံုးမိတဲ့ ျဖစ္ရပ္မ်ား စသျဖင့္ အေတြ႕အၾကံဳအမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိႏိုင္ပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ေသာလူေတြက အႏုတ္လကၡဏာေဆာင္တဲ့ အက်ိဳးဆက္မ်ားကို ေတြ႕ၾကံဳဖူးျခင္းမရွိဘဲ သူတပါးညႊန္းဆိုတဲ့ေဆး တနည္းအားျဖင့္ ညႊန္ၾကားခ်က္နဲ႔အတူသံုးရတဲ့ ေဆးမ်ိဳးေတြကို အပန္းေျပဖို႔သက္သက္ သို႕မဟုတ္ တလြဲသံုးေနၾကခ်ိန္ အခ်ိဳ႕ေသာ လူေတြအဖို႔ေတာ့ က်န္းမာေရးအေျခအေနအရနဲ႔ ေနေကာင္းဖို႔အတြက္ ဂရုထားျပီးသံုးစြဲေနၾကတာပါ။ မူးယစ္ေဆး၀ါးလို အာနိသင္ရွိတဲ့ ေဆး၀ါးေတြကို တလြဲသံုးျခင္းက ကၽြန္ေတာ္တို႔ေတြကို ကူကယ္ရာမဲ့တဲ့၊ သိမ္ငယ္စိတ္ သီးသန္႔ဆန္တဲ့စိတ္ သို႕မဟုတ္ ရွက္ေၾကာက္တဲ့ စိတ္ခံစားခ်က္ေတြ ေပ်ာက္ေအာင္ ေလ်ာ့ပါးေအာင္ အကူအညီေပးႏိုင္တယ္ဆိုျပီး စသံုးၾကပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ကိုယ္တိုင္ ဒါမွမဟုတ္ ကၽြန္ေတ္ာတို႔ခ်စ္ခင္ရသူတစ္စံုတစ္ေယာက္ရဲ႕ ေဆးသံုးေနမႈအေပၚ စိုးရိမ္စိတ္၀င္လာပါက စြမ္းအားေကာင္းျပီး ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္စြမ္းရွိေနတဲ့ ေဆးကို စြဲလမ္းသံုးစြဲမႈ တစ္စတစ္စဘယ္လိုျဖစ္လာသလဲ ေလ့လာသင့္တယ္ ခင္ဗ်။ ဒါမွသာ ဘ၀အတြက္ သည္လိုျပႆနာေတြကို အေကာင္းဆံုး ဘယ္လိုေျဖရွင္းမယ္၊ ဘယ္လိုထိန္းခ်ဳပ္ရင္ဆိုင္ရမယ္ဆိုတာ နားလည္လာမွာျဖစ္ပါတယ္။
<<< ဘယ္အခ်ိန္မွာ ေဆးကိုစြဲလမ္းသံုးစြဲလာၾကသလဲ (When does drug use become drug abuse or addiction?) >>>
လူေတြက ေဆးကို ျခားနားကြဲျပားတဲ့ အေၾကာင္းျပခ်က္မ်ိဳးစံုနဲ႔ စသံုးၾကတာပါပဲ။ အခ်ိဳ႕လူေတြအေနနဲ႔က သူငယ္ခ်င္းမိတ္ေဆြေတြသံုးေန ၾကလို႔ သို႕မဟုတ္ စိတ္ဖိစီးျခင္း၊ စိုးရိမ္ပူပန္စိတ္၀င္ေနျခင္း၊ စိတ္ဓာတ္က်ဆင္ျခင္းတို႔လို စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာျပႆနာေတြ သက္သာခ်င္တာ ေၾကာင့္ အခ်ိန္ေကာင္းေလးေတြ ပိုင္ဆိုင္လိုပိုင္ဆိုင္ျငား စူးစမ္းစပ္စုစြာ အပန္းေျပေရး ေဆး၀ါးေတြကို စမ္းသပ္သံုးစြဲၾကပါတယ္။ မည္သည့္နည္းနဲ႔မဆို တရားမ၀င္ေဆး၀ါးေတြသာမက ကိုကိန္း သို႕မဟုတ္ ဟီးရိုးအင္းလိုမ်ိဳးေတြပါ ပါလာၾကတာေၾကာင့္ ေဆးစြဲလမ္းသံုးစြဲျခင္းစီ ဦးတည္ပါေတာ့တယ္။ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆး၊ အိပ္ေဆးနဲ႔ စိတ္ျငိမ္ေဆးေတြလို ဆရာ၀န္ညႊန္ၾကားခ်က္နဲ႔အတူ သံုးစြဲရတဲ့ေဆး၀ါးေတြကလည္း အလားတူျပႆနာေတြ ၾကံဳႏိုင္ပါတယ္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ ေဆးေျခာက္ (marijuana) နဲ႔ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆး (painkiller) ေတြဟာ တလြဲအသံုးဆံုးျဖစ္ျပီး ယာဥ္တိုက္မႈ၊ ေသနတ္ပစ္ခတ္မႈေတြေၾကာင့္ ေသဆံုးရတာထက္ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးေတြ အလြန္အကၽြံသံုးစြဲျခင္းေၾကာင့္ေသဆံုးရတဲ့ပမာဏ ပိုမ်ားေနတာပါ။ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးဆိုတာလည္း ဟီးရိုးအင္းသံုးစြဲလာဖို႔ အေၾကာင္းဖန္တဲ့အထိ အားေကာင္းႏိုင္တယ္ေလ။
ဟုတ္တာေပါ့… တရားမ၀င္ေဆး၀ါး သို႕မဟုတ္ ညႊန္ၾကားခ်က္နဲ႔သံုးစြဲရေသာေဆး၀ါးမ်ားကို သံုးစြဲၾကရာမွာ အလိုအေလ်ာက္ေတာ့ တလြဲသံုးတဲ့စီ ဦးတည္မသြားတတ္ၾကပါဘူး။ အမွတ္မထင္သံုးစြဲျခင္းမွသည္ ျပႆနာတက္ႏိုင္တဲ့သံုးစြဲမႈစီကို ဘယ္လိုေဆး၀ါးမ်ိဳးေတြက ေခၚေဆာင္သြားသလဲလို႔ အထူးျပဳညြန္ျပႏိုင္တာေတာ့မရွိပါ။ ေဆးတလြဲသံုးျခင္းနဲ႔အတူစြဲလမ္းျခင္းကိစၥမွာ သံုးစြဲတဲ့ေဆးအမ်ိဳးအစား သို႕မဟုတ္ အမွန္တကယ္သံုးစြဲမိေသာပမာဏ ဒါမွမဟုတ္ ထပ္တလဲလဲ ေဆးသံုးစြဲမႈေတြအရ အဆိုပါေဆးကိုသံုးစြဲျခင္းရဲ႕ အက်ိဳးဆက္ သက္ေရာက္မႈေတြ ပိုျဖစ္လာျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ အလုပ္မွာ၊ အိမ္မွာ၊ ေက်ာင္းမွာ သို႕မဟုတ္ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေရးကိစၥေတြမွာ ကၽြန္ေတာ္တို႔အေနနဲ႔ ျပႆနာၾကံဳရလို႔ ေဆးသံုးေနခဲ့ပါလွ်င္ ေဆးတစ္မ်ိဳးအား တလြဲသံုးျခင္း သို႕မဟုတ္ စြဲလမ္းျခင္းျပႆနာရွိဟန္ ေပါက္ေနပါျပီ ခင္ဗ်။
ကိုယ့္မွာ ျပႆနာတစ္ခုေတာ့ျဖစ္ေနျပီလို႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔မွတ္မိ သတိထားမိခ်ိန္မွာ ျပန္လည္ထူေထာင္ေရးလမ္းေၾကာင္းေပၚ ပထမေျခလွမ္းကို စတင္လိုက္ႏိုင္ပါတယ္။ အံ့ၾသတုန္လႈပ္စရာေကာင္းတဲ့ ဇြဲသတၱိနဲ႔ ရဲရင့္တဲ့ခြန္အားမ်ားထူေထာင္ျပီး ေျခလွမ္းတစ္လွမ္းက အစျပဳရမွာေပါ့ေလ။ ရလဒ္ေတြကို ေလွ်ာ့ေပါ့ေအာင္ ျပႆနာကို မ်က္ႏွာျခင္းဆိုင္ဖို႔မလုပ္ဘဲ သို႕မဟုတ္ ဆင္ေျခေတြေပးေနပါက ေၾကာက္ရြံ႕ျခင္းနဲ႔ ပ်ံ႕ႏွံ႕လႊမ္းမိုးတဲ့စိတ္ခံစားခ်က္ေတြ ခံစားရမွာဗ်။ သို႔ေသာ္ ျပန္လည္ထူေထာင္ေရးကိစၥဆိုတာ လက္တစ္ကမ္းအတြင္းမွာရွိေနပါတယ္။ ျပန္လည္နလံထူဖို႔ ၊ အကူအညီရယူဖို႔ အဆင္သင့္ျဖစ္ပါက ေက်နပ္ဖြယ္ေကာင္းတဲ့ မူးယစ္ေဆးကင္းစင္ေသာ ဘ၀တစ္ခုကို တည္ေဆာက္မယ္၊ မိမိေဆးစြဲေနမႈအေပၚ ကိုယ္တိုင္အႏိုင္ယူၾကမယ္ေလ။
<<< မူးယစ္ေဆးစြဲလမ္းျခင္းအႏၱရာယ္ေတြ (Risk factors for drug addiction) >>>
မည္သူမဆို မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲျခင္းကေန ျပႆနာျဖစ္ရပ္မ်ားၾကီးထြားလာႏိုင္ခ်ိန္ခဏ လူတစ္ေယာက္နဲ႔ တစ္ေယာက္ ေဆးစြဲလမ္းျခင္း အေပၚ အားနည္းခ်က္တို႔ ၊ ေပ်ာ့ကြက္တို႔ေတြ ျျခားနားေနပါလိမ့္မယ္။
ကၽြန္ေတာ္တို႔ရဲ႕ မ်ိဳးရိုးဗီဇ၊ စိတ္က်န္းမာေရးအေျခအေန၊ မိသားစုနဲ႔ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေရးပတ္၀န္းက်င္အားလံုးက အခန္းက႑တစ္ရပ္ အျဖစ္ပါ၀င္ေနပါတယ္။ ေအာက္မွာေဖာ္ျပမယ့္ အခ်က္အလက္မ်ားအရ ကၽြန္ေတာ္တို႔ရဲ႕ အားနည္းခ်က္ ေပ်ာ့ကြက္အျဖစ္ တိုးတက္ တိုးပြားလာတာပါပဲ။
(၁) ေဆးစြဲလမ္းျခင္းရာဇ၀င္ (Family history of addiction)
(၂) အလြဲသံုးျခင္း၊ အမႈမဲ့ အမွတ္မဲ့ထားျခင္း သို႕မဟုတ္ အျခားေသာ စိတ္ထိခိုက္နာက်င္မႈအေတြ႕အၾကံဳမ်ား (Abuse, neglect, or other traumatic experiences)
(၃) စိတ္က်ေရာဂါႏွင့္ စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကမႈတို႔ကဲ့သို႔ေသာ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ေရာဂါမ်ား (Mental disorders such as depression and anxiety)
(၄) ေဆးသံုးမႈ အဦးအစ (Early use of drugs)
(၅) ေသာက္သံုးျခင္း သို႕မဟုတ္ ထိုးႏွံျခင္းလို ေဆးသံုးစြဲမႈနည္းလမ္းေၾကာင့္ ေဆးတစ္မ်ိဳးအေပၚစြဲလမ္းေစတတ္ေသာ အလားအလာတိုး လာပါလိမ့္မယ္။ (Method of administration—smoking or injecting a drug may increase its addictive potential)
<<< မူးယစ္ေဆးစြဲလမ္းျခင္းႏွင့္ ဦးေဏွာက္ (Drug addiction and the brain) >>>
ေဆးတစ္မ်ိဳးစီက ကြဲျပားျခားနားတဲ့ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ သက္ေရာက္မႈေတြ ထုတ္လႊတ္ေပးေနစဥ္ ေဆးတလြဲသံုးတာအားလံုးရဲ႕ ဘံုသေဘာ ညီတူညီမွ်ျပေနတာတစ္ခုရွိပါတယ္။ ေဆးကို တစ္ၾကိမ္ထက္ပိုျပီး ထပ္မံအသံုးျပဳျခင္းက ဦးေဏွာက္ရဲ႕လုပ္ငန္းစဥ္ေတြကို ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲ မႈျဖစ္ေစခဲ့တာပါပဲ။ အမ်ားအားျဖင့္ ရည္ညႊန္းေဆး၀ါးေတြကို အပန္းေျပေဆး၀ါးအသြင္ တလြဲအသံုးျပဳသံုးစြဲျခင္းသည္လည္းပါ၀င္ေနတာ ေတြ႕ရပါတယ္။
ေဆးသံုးျခင္းကိစၥရပ္ေတြမွာ ကၽြန္ေတာ္တို႔ဦးေဏွာက္ထဲမယ္ ေက်နပ္ႏွစ္သိမ့္မႈခံစားခ်က္ခလုပ္ျဖစ္တဲ့ ဒိုပါမိုင္း(dopamine) ဆိုတဲ့ ဟိုမုန္းဓာတ္ရဲ႕ တြန္းထိုးေမာင္းႏွင္မႈေၾကာင့္လည္းပါပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ဦးေဏွာက္က အဆိုပါခံစားခ်က္ကို မွတ္မိေနျပီးေတာ့ ေနာက္တစ္ၾကိမ္ ျပန္လည္ခံစားလိုစိတ္ျဖစ္ေစတာပါ။
အစားအေသာက္စားေသာက္ျခင္းကဲ့သို႔ အျခားေသာအသက္ရွင္သန္ေရး အမူအက်င့္လုပ္ေဆာင္ပံုေတြနဲ႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔ မူးယစ္ေဆး စြဲလမ္းလာခ်ိန္၀ယ္ တူညီတဲ့လကၡဏာရပ္ေတြ ျပသေလ့ရွိပါတယ္။
ကိစၥရပ္တစ္ခုခုကို ရွင္းလင္းတိက်စြာ စဥ္းစားေတြးေခၚႏိုင္စြမ္း၊ အေၾကာင္းအရာတစ္ရပ္ကို ေကာင္းမြန္စြာ ဆံုးျဖတ္စီရင္ေပး ႏိုင္မႈ၊ အမူအက်င့္လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္စြမ္းနဲ႔ မူးယစ္ေဆးမသံုးတဲ့ ပံုမွန္အေျခအေနမွာ ခံစားသိရွိႏိုင္စြမ္းမ်ား ကဲ့သို႔ေသာ ကၽြန္ေတ္ာတို႔ ဦးေဏွာက္ထဲရွိ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားကို အေျပာင္းအလဲလုပ္ပစ္ ၀င္စြက္ဖက္ပစ္ပါတယ္။
ကၽြန္ေတာ္တို႔အေနနဲ႔ ဘယ္လိုေဆးမ်ိဳးကိုစြဲလမ္းတြယ္ျငိေနသည္ျဖစ္ပါေစ မိသားစုအပါအ၀င္ သူငယ္ခ်င္းမ်ား၊ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းအလုပ္နဲ႔ မိမိကိုယ္တိုင္ရဲ႕ က်န္းမာေပ်ာ္ရႊင္ေရးကဲ့သို႔ေသာ အေရးပါအေၾကာင္းအရာမ်ားထက္ ထိန္းခ်ဳပ္ဖို႔ခက္ခဲေစေသာ ေဆးသံုးလိုသည့္ အာသာျပင္းျပမႈေတြကသာ ပိုမိုၾကီးထြားလာပါတယ္။
ေဆးအသံုးျပဳ စြဲလမ္းျခင္းကို ဆင္ျခင္ဖို႔ ဒါမွမဟုတ္ စြန္႕လႊတ္ဖို႔ နည္းလမ္းမ်ားစြာကို ရွာေဖြေနေသာ ကၽြန္ေတာ္တို႔ရဲ႕အသိဉာဏ္ ထက္ ေဆးဆက္သံုးဖို႔လႈ႔ံေဆာ္မႈက ပုိမိုအားေကာင္းပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ဘ၀မွာ သံုးစြဲခဲ့ေသာေဆးပမာဏက ဘယ္လို၊ ဘယ္ေလာက္ အထိေတြ႕ရွိခဲ့တယ္၊ ျပီးေတာ့ ေဆးသံုးစြဲျခင္းအေပၚ ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္မႈအခ်ိန္အဆမ်ားအေပၚ အျပင္းအထန္ ေလ်ာ့တြက္ေကာင္းေလ်ာ့တြက္ပါလိမ့္မယ္။
<<< ေဆးတလြဲသံုးျခင္းနဲ႔ ေဆးစြဲျခင္းအဆင့္ဆင့္ (How drug abuse and drug addiction develops) >>>
ေဆး၀ါးကို ပံုမွန္သံုးစြဲျခင္းနဲ႔ စြဲလမ္းစြာအသံုးျပဳျခင္းဆိုတဲ့အေၾကာင္းအရာႏွစ္ခုၾကား ကြာျခားမႈမ်ဥ္းေလးက တကယ့္ပါးပါးေလးပါ။ ေဆးတလြဲသံုးသူ သို႕မဟုတ္ စြဲလမ္းေနသူအနည္းငယ္ေလာက္ကသာ သည္မ်ဥ္းပါးေလးကို ျဖတ္ေက်ာ္မိေၾကာင္း မွတ္မိ အသိအမွတ္ျပဳ ႏိုင္ၾကပါတယ္။ မလႊဲမေရွာင္သာ အသံုးျပဳစြဲလမ္းမိျခင္း၊ ျပဳလုပ္တာ မျပဳလုပ္တာထက္ ထပ္တလဲလဲျပဳလုပ္မိေန ျဖစ္ပ်က္ေနတတ္ျခင္း ဒါမွမဟုတ္ သံုးစြဲခဲ့ေသာ ေဆးပမာဏတို႔က ေဆးစြဲလမ္းျခင္းေရခ်ိန္ တိုးျမင့္လာေၾကာင္း ျပဆိုေနတာပါပဲ။
တန္ဖိုးျဖတ္မရတဲ့ လိုအပ္ခ်က္ လိုအင္ေတြကို မူးယစ္ေဆး သို႔မဟုတ္ ေဆးတစ္မ်ိဳးမ်ိဳးက ျဖည့္စြမ္းေပးတယ္လို႔ ခံစားရပါက ကၽြန္ေတာ္တို႔ကိုယ္တိုင္ အဆိုပါေဆးမ်ားအေပၚ အားထားေနရျပီျဖစ္ေၾကာင္း သတိကပ္ ရွာေတြ႔ႏိုင္ပါတယ္။ ကိုယ့္အပူေတြျငိမ္းသြားဖို႔ ဒါမွမဟုတ္ ကိုယ့္ဘာသာကိုယ္ ထၾကြလံု႔လျပဳႏိုင္ဖို႔ သို႔မဟုတ္ ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္ ယံုၾကည္ခ်က္ပိုရွိဖို႔ တရားမ၀င္ေဆးေတြကို သံုးစြဲျဖစ္ေကာင္းျဖစ္မယ္။ နာက်င္ကိုက္ခဲတာသက္သာဖို႔၊ အထိတ္တလန္႔ တိုက္ခိုက္မႈေတြရင္ဆိုင္ရခ်ိန္ သို႕မဟုတ္ ေက်ာင္းမွာ၊ အလုပ္မွာ ပိုမိုအာရံုစူးစိုက္ႏိုင္ဖို႔ ညႊန္ၾကားခ်က္နဲ႔မွသံုးစြဲရေသာေဆးေတြကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ တလြဲစသံုးပါလိမ့္မယ္။ ရင္ဆိုင္ရတဲ့ ေလာကဓံကို ေက်ာ္လႊားဖို႔ အမွတ္မထင္သံုးစြဲတာနဲ႔ စြဲလမ္းတြယ္ျငိျပီး တလြဲသံုးတာဆိုေသာ မ်ဥ္းေၾကာင္းေပၚရပ္ကာ ေဆးကိုသံုးပါက အႏၱရာယ္ပိုရွိပါတယ္။ မွ်တက်န္းမာတဲ့ ဘ၀တစ္ခုထိန္းသိမ္းဖို႔ဆိုရင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔အေနနဲ႔ အေကာင္းျမင္ေသာ အေတြးအျမင္၊ အေတြ႕အၾကံဳရွိဖို႔လိုသလို ေဆးမသံုးဘဲ ေနထိုင္ရတဲ့အေပၚ အေကာင္းျမင္တဲ့ ေကာင္းမြန္ေသာခံစားခ်က္ရွိဖို႔လိုပါတယ္။
မူးယစ္ေဆးသံုးတာပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ေဆးတစ္ခုခုသံုးစြဲတာပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ေဆးလိပ္ အရက္ေသစာေသာက္စားတာပဲျဖစ္ျဖစ္ မိတ္ျဖစ္ေဆြျဖစ္ဆိုတဲ့ အဆက္အစပ္နည္းလမ္းတစ္ခုကေနစတင္ပါလိမ့္မယ္။ လူေတြအေတာ္မ်ားမ်ားက ပထမဆံုးအၾကိမ္အျဖစ္ သူငယ္ခ်င္းမ်ား၊ အသိအကၽြမ္းမ်ားနဲ႔ လူမႈေရးအေျခအေနအရပ္ရပ္မွာ ေဆးသံုးဖို႔ မၾကာခဏၾကိဳးစားမိေလ့ရွိပါတယ္။ အဆိုပါ အသိအကၽြမ္းေတြနဲ႔ အထာက်ဖို႔ အံ၀င္ဖို႔အတြက္ သည္ေဆးကိုသံုးမွျဖစ္မယ္လို႔ အလိုဆႏၵျပင္းျပင္းျပျပ ေေပၚတတ္ခံစားမိတတ္တာေၾကာင့္ပါပဲ။
တစ္ခါတရံ ကၽြန္ေတာ္တို႔အေနနဲ႔ ေဆးပမာဏတိုးျမွင့္ဖို႔ ျပႆနာေတြမ်က္ႏွာခ်င္းဆိုင္ေစတတ္ပါေသးတယ္။ ရံုးပိတ္ရက္ေတြမွာ သူငယ္ခ်င္းေတြစုျပီး ေဆးလိပ္ေသာက္ၾကတာ သို႕မဟုတ္ Rave တစ္ပြဲမွာ E(ecstasy)ကိုသံုးလိုက္တာ ဒါမွမဟုတ္ ခါးနာခ်ိန္ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးမ်ားသံုးစြဲတာမ်ိဳးလို အခ်ိန္ေတြမွာေပါ့။ ဥပမာ ေဆးကို ရက္သတၱပါတ္ တစ္ပတ္မွာ ႏွစ္ရက္ေလာက္သံုးစြဲတာ ကေန ေန႔စဥ္နဲ႔အမွ် အဆိုပါေဆးကိုသံုးစြဲဖို႔ အေၾကာင္းဖန္ေျပာင္းလဲႏိုင္ပါတယ္။ တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔ဟာ ေဆးရယူသံုးစြဲျခင္းက ပိုပိုျပီး အေရးၾကီးသထက္ၾကီးလာပါလိမ့္မယ္။
ေဆးသံုးစြဲေနတဲ့ကာလမွာ ကၽြန္ေတာ္တို႔ အလုပ္ သို႕မဟုတ္ ေက်ာင္းခ်ိန္ မၾကာခဏေနာက္က်တာ ဒါမွမဟုတ္ လြတ္သြားတာ ျဖစ္ပါမယ္။ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေဆာင္ရြက္ခ်က္ေတြမွာ စြမ္းေဆာင္ရည္က်ဆင္းလာမႈ တေရြ႕ေရြ႕ဆိုးရြားမယ္၊ျပီးေတာ့ လူမႈေရး သို႕မဟုတ္ မိသားစုနဲ႔ဆိုင္ေသာတာ၀န္ေတြကို ေမ့ေလ်ာ့ပ်က္ကြက္မယ္။ ေဆးသံုးစြဲတာကို ရပ္တန္႔ႏိုင္တဲ့အစြမ္းသည္ ေနာက္ဆံုးေတာ့ ညွိႏႈိင္းျခင္း အေပးအယူလုပ္ျခင္းေတြ ျဖစ္သြားရပါျပီ။ စိတ္ရဲ႕အလိုအေလ်ာက္ ေရြးခ်ယ္သံုးစြဲမႈစတာကေန ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာနဲ႔ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာလိုအင္ေတြအရ သံုးစြဲရျခင္းသို႔ ဘက္ေျပာင္းသြားပါတယ္ေပါ့။
ေနာက္ဆံုးေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ဘ၀၊ လူမႈေရးနဲ႔ ဉာဏ္ပညာ အသိအျမင္ေတြကို မူးယစ္ေဆးသံုးမႈက ရပ္ဆိုင္းပစ္ျခင္း၊ ျဖဳန္းပစ္လိုက္ျခင္း ေတြကို လုပ္ပစ္ႏိုင္ပါတယ္။ သီးျခား သီးသန္႔ေနတတ္၊ ေနထိုင္ခ်င္တဲ့ ခံစားခ်က္ေတြ တျဖည္းျဖည္းခိုင္မာလာပါတယ္။
ကၽြန္ေတာ္တို႔ရဲ႕ဘ၀ကို ျပန္လည္ရယူျခင္းနဲ႔ မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲမႈရဲ႕ ဖရိုဖရဲအက်ိဳးသက္ေရာက္မႈေတြကို ဆန္႔က်င္အႏိုင္ယူဖို႔ဆိုရင္ မွန္ကန္တဲ့ ေထာက္ပံ့ကုသမႈ လိုအပ္ပါတယ္။ ပထမဆံုးအတားအဆီးကေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ျပႆနာတစ္ရပ္ရွိေနျပီလို႔ ၀န္ခံဖို႔ အသိအမွတ္ျပဳဖို႔ပါပဲ။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ဘ၀မွာ မူးယစ္ေဆးသံုးျခင္းေၾကာင့္ မေကာင္းတဲ့အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈေတြရွိေၾကာင္း မၾကာမၾကာ ျမင္သိႏိုင္ေသာ ခ်စ္ခင္ရသူေတြရဲ႕ စကားကို နားေထာင္ဖို႔က ဒုတိယအတားအဆီးပါ။
<<< ေဆးတလြဲသံုးျခင္းနဲ႔ စြဲလမ္းျခင္းဆိုင္ရာ ယံုတမ္းစကား (၅)ခု (Five myths about drug abuse and addiction) >>>
Myth 1: စြဲလမ္းျခင္းကို အႏိုင္ယူဖို႔ဆိုရင္ စိတ္တန္ခိုး (willpower) လို႔ေခၚတဲ့ ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္စြမ္းတစ္ခုပဲလိုတာပါ။ ခင္ဗ်ား တကယ္ျဖတ္ခ်င္ရင္ ေဆးသံုးတာကို ရပ္တန္႔ႏိုင္တယ္ေလ။
Fact: ေလ့လာခ်က္မ်ားအရ ေဆးသံုးစြဲမႈကာလာရွည္ၾကာလာသူမ်ားရဲ႕ ဦးေႏွာက္အတြင္းမွာ ေဆးသံုးဖို႔နဲ႔ ေဆးလိုအပ္တဲ့အေၾကာင္း လႈံ႕ေဆာ္ဖို႔ စြမ္းအားျပင္း အေျပာင္းအလဲေတြျဖစ္ေနျပီဆိုတာပါပဲ။ သည္လိုဦးေႏွာက္ဟာ စိတ္ဆႏၵတစ္ခုတည္းနဲ႔ ေဆးသံုးတာကို ရပ္တန္႔လိုက္ဖို႔ အေတာ့္ကို ခက္ခက္ခဲခဲျဖစ္ေအာင္ ေျပာင္းလဲပစ္ပါတယ္။
Myth 2: ေ ယဘုယ်အားျဖင့္ ေသာက္သံုးရန္ ဆရာ၀န္ေတြ ညႊန္ၾကားတတ္တဲ့ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆး (opioid painkillers) လို ေဆးေတြသံုးေနျခင္းက စိတ္ခ်ရပါတယ္။
Fact: မေတာ္တဆျဖစ္မႈျဖစ္ေစ သို႕မဟုတ္ ခြဲစိတ္ကုသမႈျဖစ္ေစ ျဖစ္ပ်က္ျပဳလုပ္ျပီးေနာက္ ခံစားရေသာ ျပင္းထန္သည့္ နာက်င္ကိုက္ခဲ တာေတြကို ကူညီထိန္းခ်ဳပ္ေျဖရွင္းဖို႔ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆး (opioid painkillers) ကို ေဆး၀ါးအေနနဲ႔ ေရတိုသံုးစြဲလို႔ရပါတယ္။ ပံုမွန္ သို႕မဟုတ္ ေရရွည္သံုးစြဲမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ေဆးစြဲလမ္းသြားႏိုင္တာပါ။ သည္ေဆး၀ါးေတြကို မေတာ္မေလ်ာ္အသံုးျပဳျခင္း သို႕မဟုတ္ တစ္စံုတစ္ေယာက္က ေဆး၀ါးအေနနဲ႔သံုးစြဲေနတာကို ယူသံုးျခင္းက ေသဆံုးသည္အထိ အက်ိဳးဆက္အျဖစ္ အႏၱရာယ္ရွိပါတယ္။
Myth 3: ေဆးစြဲျခင္းက ေရာဂါတစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ သည္ကိစၥကို ျပီးျပတ္သြားေအာင္ ဘယ္အရာကမွ မျပဳလုပ္ေပးႏိုင္ဘူး။
Fact: ကၽြမ္းက်င္သူအမ်ားစုအေနျဖင့္ ဦးေႏွာက္အေပၚသက္ေရာက္မႈရွိတဲ့ေဆးစြဲျခင္းအား ေရာဂါတစ္ခုအျဖစ္ သေဘာတူၾကပါတယ္။ သို႔ေသာ္ မည္သူမဆို အကူအညီမရႏိုင္ေတာ့ဘူးလို႔ မဆိုလိုပါဘူး။ ေဆးစြဲျခင္းေၾကာင့္ အေျပာင္းအလဲျဖစ္သြားတဲ့ ဦးေႏွာက္ကို တရားထိုင္တာ၊ ကိုယ္လက္ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္တာနဲ႔ အျခားေသာကုထံုးမ်ားျဖင့္ ေပါင္းစပ္ကုသႏိုင္ပါတယ္။
Myth 4: ေဆးသံုးသူေတြ အေျခအေနေကာင္းသထက္ေကာင္းလာတာမ်ိဳးမျဖစ္ခင္ တန္ခ်ိန္မ်ားတဲ့ေက်ာက္တံုးေအာက္ေျခကိုမဖို႔လိုမယ္။
Fact: ေဆးစြဲေနတဲ့ျဖစ္စဥ္မွာ ဘယ္လိုအေျခ ဘယ္လိုအေနအထားကေနျဖစ္ျဖစ္ ျပန္လည္က်န္းမာနလံထူဖို႔ဆိုရင္ ကုသထိန္းေက်ာင္းမႈ ေစာႏိုင္သမွ် ေစာေလေကာင္းေလပါပဲ။ ကာလၾကာရွည္ ဆက္လက္ျပီး ေဆးတလြဲသံုးေနပါက ေဆးစြဲလမ္းမႈအေျခအေနက ပိုမိုအားေကာင္းလာႏိုင္သလို ကုသထိန္းခ်ဳပ္ဖို႔ ခက္ခဲပါလိမ့္မယ္။ ေဆးစြဲလမ္းမႈေၾကာင့္ အရာရာဆံုးရႈံးနစ္နာတာမ်ိဳးမျဖစ္သည့္တိုင္ ေစ့စပ္ဖ်န္ေျဖသူကို ေစာင့္မေနသင့္ပါဘူး။
Myth 5: တစ္ေယာက္ေယာက္ကို ကုသမႈလုပ္ဖို႔ သင့္အေနနဲ႔ တြန္းအားေပးလို႔မရႏိုင္ပါ။ သူတို႔အကူအညီလိုေနျခင္းျဖစ္ပါတယ္။
Fact: ကုသမႈဆိုတာ စိတ္အလိုက်အတိုင္း မေအာင္ျမင္ပါ။ သူတို႔ရဲ႕ မိသားစု၊ အလုပ္သမား၊ သို႕မဟုတ္ တရားဥပေဒစနစ္အရ ကုသမႈျပဳလုပ္ဖို႔ ဖိအားေပးခံရသူမ်ားဟာ ကိုယ္တိုင္ကိုယ္က် ကုသမႈခံယူလာသူမ်ားကဲ့သို႔ပင္ အက်ိဳးရွိလွပါတယ္။ တည္ၾကည္ေလးနက္မႈ ေတြရွိလာမယ္၊ သူတို႔ေတြရဲ႕ အေတြးအေခၚမ်ား ရွင္းလင္းၾကည္လင္လာမယ္ ၊ လြန္ေလျပီးေသာ အခ်ိန္ကာလမ်ားစြာက ေဆးစြဲလမ္းမႈ ေတြအေပၚ တြန္းကန္လာႏိုင္ျပီး ေျပာင္းလဲခ်င္တဲ့ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ေတြခ်ပါလိမ့္မယ္။
Myth 6: ေဆးကုသမႈဆိုတာ ယခင္ကေတာ့ အလုပ္မျဖစ္ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ေနာက္တစ္ၾကိမ္ကုသမႈလုပ္ဖို႔ ဘာအခ်က္မွမရွိပါ။
Fact: မူးယစ္ေဆးစြဲလမ္းမႈကေန နာလံထူျပန္လည္က်န္းမာဖို႔ဆိုတာ မၾကာခဏဆိုသလို တိုးတက္မႈေျပာင္းျပန္ျဖစ္ျခင္း သို႕မဟုတ္ ေကာင္းျပီးမွျပန္လည္ဆိုးရြားျခင္းဆိုတဲ့ လုပ္ငန္းစဥ္အရွည္ၾကီးတစ္ခုပါ။ ေဆးျပန္သံုးျခင္းဆိုတာကလည္း သည္ကုသမႈက်ရႈံးတယ္ သို႕မဟုတ္ သည္အေလးအနက္ထားျခင္းက ေသခ်ာေပါက္ျဖစ္လမ္းမရွိတဲ့ကိစၥတစ္ခုျဖစ္တယ္လို႔ မဆိုလိုပါဘူး။ အမွန္ေျပာရရင္ ေဆးကုသမႈ ျပန္လည္ျပဳလုပ္ဖို႔ပဲျဖစ္ျဖစ္ ဒါမွမဟုတ္ ေဆးကုသခ်ဥ္းကပ္မႈကို ထိန္းညွိျခင္းပဲျဖစ္ျဖစ္ လမ္းေၾကာင္းမွန္ေပၚျပန္ေရာက္ရန္ အတြက္ အခ်က္ျပမႈတစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။
<<< ေဆးတလြဲအသံုးျပဳျခင္း နဲ႔ ေဆးစြဲျခင္း လကၡဏာမ်ား (Signs and symptoms of drug abuse and drug addiction) >>>
အကြဲကြဲအျပားျပားျခားနားေသာ မူးယစ္ေဆးမ်ားက မတူညီတဲ့ သဘာ၀တရားအရအက်ိဳးသက္ေရာက္မႈေတြျပဆိုေသာ္လည္း လကၡဏာရပ္ေတြကေတာ့ ထပ္တူပါပဲ။ ေအာက္မွာေရးျပမယ့္ မူးယစ္ေဆးစြဲလမ္းအသံုးျပဳျခင္းေၾကာင့္ျဖစ္လာတဲ့ အခ်က္ျပမႈေတြ၊ လကၡဏာရပ္ေတြအေပၚ ကိုယ္ကိုယ္တိုင္ သတိထားမွတ္မိလာပါက ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေဆးသံုးတဲ့ကိစၥအား တစ္ေယာက္ေယာက္ကို ေျပာျပေဆြးေႏြးရပါမယ္။
ေဆးတလြဲသံုးျခင္းရဲ႕ ေယဘုယ် လကၡဏာမ်ား (Common signs and symptoms of drug abuse)
ေက်ာင္း၊ အလုပ္၊ သို႕မဟုတ္ အိမ္ရဲ႕ တာ၀န္ေတြကို လ်စ္လ်ဴရႈျဖစ္ေနတယ္။ (ဥပမာ - အလုပ္ခ်ိန္ေက်ာ္သြားတာ၊ စာေမးပြဲက်ရႈံးတာ၊ မိမိကေလးေတြကို လ်စ္လ်ဴရႈမိေနတာ)
အႏၱရာယ္ရွိအေျခအေနမ်ားေအာက္ မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲျခင္း သို႕မဟုတ္ ေဆးရွိန္ျမင့္ေနခ်ိန္မွာ စြန္႔စားစရာကိစၥရပ္ေတြကို အာရံုျငိတာမ်ိဳး ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ေဆးသံုးေနစဥ္မွာ ေမာ္ေတာ္ကားေမာင္းတာ၊ မသန္႔ရွင္းတဲ့ ေဆးထိုးအပ္ေတြသံုးစြဲတာ၊ ဒါမွမဟုတ္ အကာအကြယ္မဲ့ လိင္ဆက္ဆံတာမ်ိဳးေတြျဖစ္ပါတယ္။
မူးယစ္ေဆး၀ယ္ဖို႔နဲ႔ ေဆးရလိုမႈအတြက္ ခိုး၀ွက္ျခင္း၊ အရက္မူးေနစဥ္ ေဆးမူးေနစဥ္ ေမာ္ေတာ္ကားအျမန္ေမာင္းႏွင္ျခင္း သို႕မဟုတ္ သံသယျဖစ္ဖြယ္ ဖရိုဖရဲျပဳမူလႈပ္ရွားမႈေတြေၾကာင့္ ရဲဖမ္းဆီးခံရျခင္းလို ဥပေဒမကင္းေသာ အမွားအယြင္းအေတြ႕အၾကံဳရွိေနတယ္။
သူငယ္ခ်င္းေဟာင္းေတြ၊ မႏွစ္လိုဖြယ္ အလုပ္သူေဌး ဒါမွမဟုတ္ ကိုယ့္မိသားစု၀င္ သို႕မဟုတ္ ပါတနာနဲ႔ သတ္ပုတ္ေနျခင္းကဲ့သို႔ေသာ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေရးကိစၥရပ္ေတြမွာ ျပႆနာရွိတယ္။
ေဆးစြဲလမ္းျခင္းရဲ႕ ေယဘုယ် လကၡဏာမ်ား (Common signs and symptoms of drug addiction)
ေဆးယဥ္ပါးမႈ အရွိန္ျမင့္သထက္ျမင့္လာတယ္။ ယခင္ေဆးသံုးစဥ္ကရရွိခဲ့တဲ့ အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈ ထပ္တူထပ္မွ်ျပန္ရဖို႔ ေဆးပမာဏ အနည္းငယ္ေလးကေန ပိုပိုတိုးဖို႔လိုအပ္ပါတယ္။
မူးယစ္ေဆး၀ါး သံုးစြဲျခင္းကို ရပ္တန္႔လိုက္မႈေၾကာင့္ခံစားရေသာ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား သက္သာလာျခင္း သို႕မဟုတ္ မူးယစ္ေဆးကို ေရွာင္ၾကဥ္ဖူးတယ္။ မူးယစ္ေဆးမသံုးဘဲ ကာလၾကာရွည္လာသည့္အခါ မအီမသာျဖစ္ျခင္း(nausea)၊ အနားမရသလိုခံစားရျခင္း (restlessness) ၊ အိပ္မေပ်ာ္ျခင္း (insomnia) ၊ စိတ္ဓာတ္က်ျခင္း (depression) ၊ ေခၽြးထြက္မ်ားျခင္း (sweating)၊ လႈပ္ခါေနျခင္း (shaking) နဲ႔ စိုးရိမ္ပူပန္ျခင္း (anxiety) တို႔ကဲ့သို႔ ေရာဂါမ်ား ခံစားဖူးသည့္အေတြ႕အၾကံဳ ျဖတ္သန္းရပါတယ္။
မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲမႈကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္စြမ္း ဆံုးရႈံးတယ္။ ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္ ေဆးမသံုးေတာ့ဘူးလို႔ေျပာခဲ့ေသာ္လည္း ကိုယ္အစီအစဥ္စြဲထား ခဲ့တဲ့ပမာဏထက္ပိုသံုးတာ သို႕မဟုတ္ မၾကာခဏဆိုသလို ေဆးသံုးမိပါတယ္။ မူးယစ္ေဆးသံုးေနျခင္းကို ရပ္တန္႔ခ်င္ေသာ္လည္း စြမ္းအားမဲ့သလို ခြန္အားမဲ့သလို ခံစားရတယ္။
ဘ၀က မူးယစ္ေဆးသံုးတဲ့ ပတ္၀န္းက်င္မွာပဲ တလည္လည္ျဖစ္ေနတယ္။ အခ်ိန္အေတာ္မ်ားမ်ား ေဆးသံုးလိုက္၊ ျပီးေတာ့ မူးယစ္ေဆးေတြအေၾကာင္းေတြးလိုက္နဲ႔ ကုန္ဆံုးေနေတာ့တာ။ မူးယစ္ေဆးေတြကို ဘယ္ပံုဘယ္နည္းနဲ႔ ရလာတယ္ သို႕မဟုတ္ မူးယစ္ေဆးအာနိသင္ကေန ဘယ္လို နလန္ျပန္ထူက်န္းမာလာတယ္ စသည့္အေၾကာင္းမ်ားလည္းပါတာေပါ့။
၀ါသနာပါေသာ အလုပ္ေတြ၊ အားကစားလႈပ္ရွားမႈေတြ၊ လူမႈေရးလႈပ္ရွားမႈေတြကေန ရခဲ့ဖူးတဲ့ ေပ်ာ္ရႊင္မႈအေတာ္မ်ားမ်ားမွာ မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲျခင္းေၾကာင့္ အစြန္႔ပစ္ခံျဖစ္ေနပါတယ္။
ကိုယ့္ကိုနာက်င္ထိခိုက္ေစတယ္ဆိုတာ သိေနေသာ္လည္း မူးယစ္ေဆး၀ါးကိုဆက္လက္သံုးစြဲေနမိတယ္။ အသိဉာဏ္ကင္းမဲ့ျခင္း၊ ေငြေရးေၾကးေရး အရႈပ္အေထြးမ်ား၊ ေရာဂါကူးစက္မႈမ်ား၊ ခံစားမႈလြဲေခ်ာ္ေနျခင္း၊ စိတ္ဓာတ္က်ျခင္း၊တစ္ပါးသူအေပၚ ယံုမွားသံသယ လြန္ကဲျခင္း စသည့္အဓိကျပႆနာမ်ားစြာ ဘ၀မွာၾကံဳရျခင္းေၾကာင့္ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ေဆးသံုးပါတယ္။
<<< သူငယ္ခ်င္း သို႕မဟုတ္ ခ်စ္ခင္ရသူတစ္ေယာက္ေယာက္ ေဆးသံုးေနေၾကာင္း သိႏိုင္သည့္လကၡဏာမ်ား (Warning signs that a friend or loved one is abusing drugs) >>>
ေဆးတလြဲသံုးစြဲသူမ်ားဟာ မၾကာခဏဆိုသလို သူတို႔ရဲ႕ ျပႆနာမ်ားကို ေဘးခ်ိတ္ဖို႔၊ ေမွးမွိန္ေအာင္လုပ္ဖို႔နဲ႔ သူတို႔ရဲ႕ အခ်က္ျပလကၡဏာ ရပ္မ်ားကို ဖုန္းကြယ္ပစ္ဖို႔ ၾကိဳးစားတတ္ၾကပါတယ္။ သူငယ္ခ်င္းတစ္ေယာက္ သို႕မဟုတ္ ခ်စ္ခင္ရသူတစ္ေယာက္ေယာက္ ေဆးသံုးေနတယ္လို႔ စိတ္ပူစရာျဖစ္ေနရင္ ေအာက္ပါသတိေပးလကၡဏာရပ္မ်ားကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေစာင့္ၾကည့္ သတိထားရမွာပါ။
ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ သတိေပးလကၡဏာရပ္မ်ား (Physical warning signs of drug abuse or addiction)
- ေသြးေရာင္ရဲေနေသာ မ်က္လံုးမ်ား (Bloodshot eyes) ၊
- ပံုမွန္အခ်ိန္ထက္ မ်က္နက္ဆံ ပိုၾကီး သို႕မဟုတ္ ပိုေသးေနျခင္းမ်ိဳး (Pupils larger or smaller than usual) ၊ အစားအစာစားလိုစိတ္နဲ႔ အိပ္စက္မႈပံုစံေျပာင္းလဲျခင္း (Changes in appetite or sleep patterns)၊
- ရုတ္ျခည္းဆိုသလို ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်ျခင္း သို႕မဟုတ္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္တိုးျခင္း (Sudden weight loss or weight gain) ၊
- တစ္ကိုယ္ရည္ သန္႔ရွင္းေရးအမူအက်င့္လိုမ်ိဳး ရုပ္ပိုင္းသြင္ျပင္အေျခအေနဆိုးရြားယိုယြင္းလာျခင္း(Deterioration of physical appearance, personal grooming habits) ၊
- ကိုယ္ခႏၶာ - အ၀တ္အစား - အသက္ရွဴေငြ႕ေတြမွာ ပံုမွန္မဟုတ္တဲ့ အနံ႔အသက္မ်ားရျခင္း (Unusual smells on breath, body or clothing) ၊
- တုန္ရီေနျခင္း - စကားျပီးစလြယ္ေျပာျခင္း သို႕မဟုတ္ စကားအဆက္အစပ္ရွိမႈ နည္းလာျခင္း (Tremors, slurred speech, or impaired coordination)
အျပဳအမူပိုင္းဆိုင္ရာ သတိေပးလကၡဏာရပ္မ်ား (Behavioral warning signs of drug abuse or addiction)
အလုပ္ သို႕မဟုတ္ ေက်ာင္းမွာ တက္ေရာက္ခ်ိန္နဲ႔ စြမ္းေဆာင္ႏိုင္စြမ္း က်ဆင္းလာျခင္း၊
ေခ်းငွားျခင္း သို႕မဟုတ္ ခိုးယူျခင္းတို႔လို ရွင္းမျပႏိုင္ေသာ ေငြေရးေၾကးေရးျပႆနာမ်ား၊
သိုသိပ္ေသာ သို႕မဟုတ္ မယံုသကၤာျဖစ္ေသာ အမူအက်င့္မ်ားအေပၚ စိတ္က်က္စားလာျခင္း၊
သူငယ္ခ်င္းအေပါင္းအသင္း၊ ၾကိဳက္ႏွစ္သက္ေသာ အျပင္ထြက္သြားလာမႈပံုစံနဲ႔ ၀ါသနာရပ္မ်ား ရုတ္တရက္ဆိုသလို ေျပာင္းလဲျခင္း၊
ရန္ျဖစ္ထိုးၾကိတ္ျခင္း၊ မေတာ္တဆထိခိုက္မႈနဲ႔ ဥပေဒျငိစြန္းေသာ လႈပ္ရွားေဆာင္ရြက္မႈမ်ားကဲ့သို႔ မၾကာခဏ ဒုကၡအေျခအေနဆိုက္ေနရ၊
စိတၱေဗဒဆိုင္ရာ သတိေပးလကၡဏာရပ္မ်ား (Psychological warning signs of drug abuse or addiction)
ပုဂၢိဳလ္ေရး သို႕မဟုတ္ ေနပံုထိုင္ပံု ဟန္ပန္မ်ား ရွင္းျပရခက္စြာေျပာင္းလဲျခင္း (Unexplained change in personality or attitude)၊
ရုတ္တရက္ စိတ္အေျခအေနေျပာင္းလဲျခင္း၊ စိတ္စိုးမာန္စိုး သို႕မဟုတ္ ေဒါသထြက္ျခင္း (Sudden mood swings, irritability, or angry outbursts)၊
ကာလအပိုင္းအျခားတရပ္ အျငိမ္မေနတက္ၾကြမႈ၊ စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကျခင္း သို႕မဟုတ္ မူးထူးမင္ထင္ျဖစ္ျခင္း တမူထူးျခားေနျခင္း (Periods of unusual hyperactivity, agitation, or giddiness)၊
ေစ့ေဆာ္မႈမရွိသည့္အေလ်ာက္ လုပ္ခ်င္ကိုင္ခ်င္စိတ္မရွိျဖစ္လာျခင္း သို႕မဟုတ္ လြတ္ေနျခင္း(Lack of motivation; appears lethargic or "spaced out")၊
ေၾကာက္ရြံ႕ျခင္းလႊမ္းမိုးမႈ၊ စိတ္ေသာကေရာက္မႈ သို႕မဟုတ္ တစ္ပါးသူအေပၚ ယံုမွားသံသယလြန္ကဲမႈေတြ ရွိလာ ခံစားလာရတယ္။ (Appears fearful, anxious, or paranoid)
<<< မူးယစ္ေဆး သို႕မဟုတ္ ေဆးတစ္လြဲသံုးျခင္းရဲ႕ ေယဘုယ်သတိေပးလကၡဏာမ်ား (Warning signs of commonly abused drugs) >>>
ေဆးေျခာက္ (Marijuana) - အထိအခတ္မခံ ကြဲလြယ္ရွလြယ္၊ မ်က္လံုးေတြနီ၊ စကားေျပာေဟာင္ဖြာက်ယ္ေလာင္၊ အိပ္ငိုက္ေနရင္းမွ မဆီမဆိုင္ ရယ္ေမာ၊ စိတ္၀င္စားမႈ အာရံုစူးစိုက္မႈ ဆံုးရႈံး၊ စိတ္တက္ၾကြမႈ တြန္းအားမရွိ၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ တက္ သို႕မဟုတ္ က်၊
စိတ္လႈံ႕ေဆး [Stimulants (including amphetamines, cocaine, crystal meth)] - အက္ဖီတမင္း၊ ကိုကင္းနဲ႔ ေရခဲတို႔လို႔ဟာေတြ အပါအ၀င္ စိတ္ကိုၾကြေစေအာင္ လႈံ႕ေဆာ္ေပးေသာ မူးယစ္ေဆးမ်ိဳးေတြကို ဆိုလိုျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ သံုးစြဲထားတဲ့အခါ မ်က္နက္၀န္းက်ယ္ လာျခင္း၊ လိုတာထက္ပိုျပီး လႈပ္ရွားသြားလာလုပ္ေဆာင္ျခင္း၊ ၀မ္းသာပီတီတေ၀ေ၀ျဖစ္ေနျခင္း၊ စိတ္တိုေဒါသထြက္လြယ္ျခင္း၊ စိုးရိမ္ ပူပူန္ျခင္း၊ ပံုမွန္မဟုတ္ေသာ အခ်ိန္ေတြမွာ ပိုမိုအိပ္စက္ေနတာ သို႕မဟုတ္ စိတ္ဓာတ္က်လာေနျခင္းေၾကာင့္ စကားပိုေျပာလာတာ၊ အစားအစာမစားဘဲေနတဲ့အခ်ိန္ကာလ ၾကာရွည္လာျခင္း သို႕မဟုတ္ အိပ္စက္ခ်ိန္ၾကာလာျခင္း၊ ပါးစပ္နဲ႔ ႏွာေခါင္းေျခာက္ေသြ႔ေနျခင္း။
ရွဴေဆး [Inhalants (glues, aerosols, vapors)] – ေကာ္ရွဴတာ၊ ေလ့သန္႔ေဆးဘူးအနံ႔ကိုရႈိက္တာ၊ ဓာတ္ဆီေငြ႕ရႈိက္တာမ်ိဳးေတြကို ဆိုလိုတာပါ။ အဲသလိုပစၥည္းမ်ိဳးေတြကို တလြဲသံုးျပီးစြဲေနခ်ိန္မွာ မ်က္ရည္ေတြစီးက်ေနမယ္၊ စကၡဳအာရံုယုတ္ေလ်ာ့လာမယ္၊ မွတ္ဉာဏ္နဲ႔ စဥ္းစားဆင္ျခင္မႈက်လာမယ္၊ အနံ႔ခံႏိုင္စြမ္းေလ်ာ့ပါးလာမယ္၊ ႏွာေခါင္းနဲ႔ ပါးစပ္၀န္းက်င္မွာ အဖုအပိမ့္ေတြေပၚလာမယ္၊ ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊ မူးေ၀ေအာ့အန္ျခင္းေတြျဖစ္မယ္၊ မူးယစ္ျခင္း၊ အိပ္ခ်င္မူးတူးျဖစ္ေနတာ ၊ ၾကြက္သားထိန္းခ်ဳပ္မႈ အားနည္းတာ၊ စားခ်င္စိတ္ေျပာင္းလဲတာ၊ စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကစိတ္၀င္တာ၊ ေဒါသအမ်က္ထြက္လြယ္တာေတြ ျဖစ္မယ္၊ ျပီးေတာ့ သူ႕အမႈိက္ပံုးထဲမယ္ ေကာ္ဗူးခြံ/ေလသန္႔ေဆးဗူးခြံ အမ်ားအျပားေတြ႕ရမယ္။
စိတ္ေျခာက္ျခားေဆး [Hallucinogens (LSD, PCP)] - လူငယ္ေတြၾကား မူးယစ္ေဆး၀ါးလိုမ်ိဳး တစ္လြဲသံုးျဖစ္ေနၾကတဲ့ Lysergic Acid Diethylamide တို႔ Phencyclidine တို႔ကို သံုးစြဲထားပါက မ်က္နက္၀န္းက်ုယ္ေနတာ၊ အမူအယာ ကို႕ရို႕ကားယားႏိုင္ေနသလုိ တပါးသူ က ကိုယ့္ကိုရန္မူမွာစိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကေနျခင္း၊ ေအးေအးခ်မ္းခ်မ္းမေနႏိုင္ပဲ ထထေဖာက္ျခင္း၊ ျပင္ပအေၾကာင္းအရာမရွိဘဲ စိတ္ထဲ ေယာင္ယမ္း ထင္ျမင္ျခင္း၊ စိတ္ဟိုေရာက္သည္ေရာက္ျဖစ္ေနျခင္းတို႕အပါအ၀င္ ဆင္ျခင္တံုတရားမရွိေသာ အမူအက်င့္မ်ားျပဳမူေနတတ္ ပါတယ္။ အျခားေသာလူမ်ားက ေရွာင္ဖယ္ထားစဖြယ္ ကိုယ္တိုင္ သို႕မဟုတ္ တျခားအရာ၀ထၳဳမ်ား၊ ျပီးကပ်စ္ စကားေျပာတာ၊ စကားလံုး ရႈပ္ေထြးတာေတြနဲ႔ လံုးလည္ခ်ာလည္လိုက္ေနတတ္ေသးတာပါ။
ဟီရိုအင္း (Heroin) - ဘိန္းျဖဴလိုသိၾကတဲ့ ဟီရိုအင္းကို သံုးစြဲထားျပီဆိုပါလွ်င္ မ်က္နက္၀န္း သူငယ္အိမ္က်ံဳ႕ေနတတ္ပါတယ္၊ အလင္းေရာင္အေပၚ မ်က္နက္၀န္းက တုန္႔ျပန္မႈမေပးပါဘူး၊ အေရျပားေတြမွာ အထူးသျဖင့္ ေသြးေၾကာေနရာအခ်ိဳ႕မွာ အပ္ထိုးရာ ေတြရွိပါတယ္၊ ပံုမွန္မဟုတ္တဲ့ အခ်ိန္ေတြမွာ အိပ္စက္ေနတတ္ပါတယ္၊ ေခၽြးထြက္ ေခၽြးရြဲေနမယ္၊ ေအာ့အန္ေနမယ္၊ ေခ်ာင္းဆိုးေနမယ္၊ ႏွာရည္တရႈံ႕ရႈံ႕ျဖစ္ေနမယ္၊ ရုတ္တရက္ အေၾကာဆြဲသလိုျဖစ္မယ္၊ အစာစားလိုစိတ္ ေလ်ာ့နည္းမယ္။
<<< ရည္ညႊန္းေဆး၀ါးမ်ားကို တလြဲသံုးျခင္းဆိုင္ရာ သတိေပးလကၡဏာမ်ား (Warning signs of prescription drug abuse and addiction) >>>
လတ္တေလာကာလ ႏွစ္အပိုင္းအျခားေတြမွာ ညႊန္ၾကားခ်က္နဲ႔မွသံုးစြဲရေသာ ရည္ညႊန္းေဆး၀ါးမ်ားကို တလြဲအသံုးျပဳစြဲလမ္းေသာ ကိစၥဟာ တစ္စထက္တစ္စက်ယ္ျပန္႔လာတဲ့ ျပႆနာတစ္ရပ္ျဖစ္ပါတယ္။ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးမ်ား၊ စိုးရိမ္ပူပန္ ေသာကေျပေဆး မ်ား၊ စိတ္ျငိမ္ေဆးမ်ားနဲ႔ စိတ္တက္ၾကြေစေသာေဆးမ်ား အမ်ားစုပါ၀င္တာေပါ့ေနာ္။ လူအမ်ားစုအေနနဲ႔ကေတာ့ သည္လိုေဆး၀ါးေတြကို က်န္းမာေရးအေျခအေနအရေသာ္လည္းေကာင္း၊ ထိခိုက္ဒဏ္ရာရလို႔ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ခြဲစိတ္ကုသခံယူမႈမ်ားေၾကာင့္ေသာ္လည္း ေကာင္း အထူးျပဳက်န္းမာေရးအေျခအေနတစ္ခုခုေၾကာင့္ စတင္သံုးစြဲၾကပါတယ္။ အခ်ိန္ေတြၾကာလာတာနဲ႔အမွ် နာက်င္ကိုက္ခဲမႈေရခ်ိန္ အရ ပိုမိုသက္သာေစဖို႔ ေသာက္သံုးေသာေဆးပမာဏတိုးမိလာၾကတယ္။ အခ်ိဳ႕ေဆးမွီ၀ဲသူမ်ားကေတာ့ ေဆးျဖတ္ဖို႔ၾကိဳးစားမိလို႔ မူးယစ္ ေဆးျပတ္ ေရာဂါလကၡဏာၾကံဳလာရျခင္းလို ကာယကံေျမာက္အေျခအေနေပၚတည္မွီျပီးျဖစ္တည္လာပါတယ္။ အေစာဆံုး တိုးလာတဲ့ ျပႆနာတစ္ခုရဲ႕ သတိေပးလကၡဏာတစ္ရပ္ကေတာ့ ေမွ်ာ္မွန္းတဲ့ပမာဏထက္ ပိုမိုေသာ ေဆးမွီ၀ဲႏႈန္းျမင့္လာ ျမန္လာရျခင္းပါပဲ။ အျခားတစ္ဖက္မွာေတာ့ လူေတြဟာ သူတို႕အတြက္ သံုးစြဲဖို႔မညႊန္းသလို မညႊန္ၾကားဘဲနဲ႔ မိမိတို႔ခံစားေနရေသာ စိတ္တင္းၾကပ္မႈကေန လြတ္ေျမာက္ဖို႔၊ စိတ္ႏိုးၾကြမႈ တိုးေစဖို႔ သို႕မဟုတ္ စိတ္အာရံုပိုမိုစူးစိုက္မိေစဖို႔တို႔လို ကိစၥရပ္ေတြအတြက္ သံုးစြဲေနၾကပါတယ္။
သည္လို ရည္ညႊန္းေဆး၀ါးတစ္မည္နဲ႔ ျပႆနာေတြတိုးမလာေစဖို႔အတြက္က ဆရာ၀န္ သို႕မဟုတ္ တတ္ကၽြမ္းနားလည္သူညႊန္ၾကားတဲ့ အတိုင္းသံုးစြဲေပးဖို႔ျဖစ္ပါတယ္။ ကာလတိုအတြင္း ပမာဏအနည္းဆံုးသာသံုးစြဲသင့္ျပီး ကိုယ့္ေရာဂါအေျခအေနနဲ႔ ျဖစ္ပ်က္မႈကို ဆရာ၀န္ အားျပန္လည္ေျပာျပတိုင္ပင္ကာ အျခားနည္းလမ္းမ်ားကို ရွာၾကံလို႔ရပါေသးတယ္။ ေဆးသံုးစြဲမႈပမာဏအေျခအေနထူးျခားလာတာကို သတိထားမိတဲ့ အေစာပိုင္းအဆင့္မွာတင္ ရည္ညႊန္းေဆး၀ါးသံုးစြဲမႈျပႆနာၾကံဳမႈအေပၚ အကူအညီရယူဖို႔ သိျမင္ေနျခင္းျဖင့္ အဆိုပါ ေဆး၀ါးကို စြဲလမ္းတြယ္ျငိမိမယ့္အေျခအေနကို ကာကြယ္ဖို႔ စနစ္တက်လုပ္ေဆာင္ႏိုင္တာပါ။
<<< ရည္ညႊန္းေဆး၀ါးမ်ားကို တလြဲသံုးျခင္းဆိုင္ရာ ေယဘုယ်လကၡဏာရပ္မ်ား (Warning signs of commonly abused prescription drugs) >>>
အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးမ်ား (OxyContin, Vicodin နဲ႔ Norco မ်ားအပါအ၀င္) –
မ်က္လံုးေတြ ငိုက္စိုက္က်ေနျခင္း၊ ညအိပ္မီးအလင္းေရာင္ထဲေသာ္မွ မ်က္နက္၀န္းေတြက်ံဳ႕ေနျခင္း၊ ရုတ္တရက္ဆိုသလို အေရျပား ယားယံျခင္း သို႕မဟုတ္ နီရဲေနျခင္း၊ စကားေျပာဆိုရာတြင္ ဆူညံပြက္ေလာက္ရိုက္ေအာင္ေျပာေနျခင္း၊ အားထုတ္မႈကင္းမဲ့ျခင္း၊ အိပ္ခ်င္မူးတူးျဖစ္ျခင္း၊အာရံုမစူးစိုက္ႏိုင္ျခင္း၊ စိတ္အားတက္ၾကြမႈမရွိျခင္း၊ အလုပ္ သို႕မဟုတ္ ေက်ာင္းမွာ စြမ္းေဆာင္ရည္က်ဆင္းျခင္း၊ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေရးနဲ႔ လူမႈေရး လႈပ္ရွားေဆာင္ရြက္မႈမ်ားကို လစ္လ်ဴရႈျခင္း။
စိုးရိမ္စိတ္ေလ်ာ့က်ေဆး၀ါးမ်ား (Xanax, Valium, Ambien ေဆးမ်ားအပါအ၀င္) - စိုးရိမ္ပူပန္တဲ့စိတ္ေတြ တရားလြန္ျဖစ္လာမွာကို ေလ်ာ့က်ေစတဲ့ေဆးလို႔ဆိုႏိုင္တဲ့ Anti-anxiety ေဆး၀ါးမ်ား၊ စိတ္ျငိမ္ေဆးမ်ားနဲ႔ အိပ္ေမြ႔ခ်ေဆးမ်ား သံုးစြဲေနတဲ့အခါ မ်က္နက္၀န္းေတြ က်ဥ္းေနက်ံဳ႕ေနတတ္တယ္၊ အရက္ေသာက္ထားသူလုိျဖစ္ေနတယ္၊ စကားေျပာ ဗလံုးဗေထြးက်ယ္ေလာင္ေဟာင္ဖြာျဖစ္ေနတယ္၊ အာရံုစူးစိုက္ဖို႔ ခက္ခဲေနတတ္တယ္၊ ဖရိုဖရဲ ကိုရို႔ကားယားျဖစ္ေနတယ္၊ ေသခ်ာဆံုးျဖတ္ႏိုင္စြမ္းမရွိ၊ ငိုက္ျမည္းေနတတ္၊ အသက္ရွဴေႏွးေနတတ္တယ္။
စိတ္တက္ၾကြေစေသာေဆး (Ritalin, Concerta, Adderall, Dexedrine ေဆးမ်ားအပါအ၀င္) - စိတ္တက္ၾကြေအာင္ စိတ္ၾကည္ေအာင္ သံုးတတ္ၾကတဲ့ Stimulants ေတြကို သံုးစြဲထားတဲ့အခါ သူငယ္အိမ္ မ်က္နက္၀န္းက်ယ္ေနတတ္တယ္၊ အစာစားခ်င္စိတ္ေလ်ာ့နည္းေန တယ္၊ လႈပ္ရွားလႈံ႕ေဆာ္ျခင္း၊ စိုးရိမ္ေၾကာက္လန္႔ျခင္း၊ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းမမွန္ျခင္း၊ ကိုယ္ခႏၶာအပူခ်ိန္ျမင့္ေနျခင္း၊ အိပ္မေပ်ာ္တတ္ျခင္း၊ မိမိကို ရန္ျပဳမည္ အထင္နဲ႔ တပါးသူအေပၚယံုမွားသံသယလြန္ကဲျခင္းေတြ။
<<< ခ်စ္ခင္ရသူတစ္ေယာက္မွာ မူးယစ္ေဆးျပႆနာရွိေနခ်ိန္ (When a loved one has a drug problem) >>>
သူငယ္ခ်င္းတစ္ေယာက္ သို႕မဟုတ္ မိသားစု၀င္တစ္ေယာက္ေယာက္မွာ မူးယစ္ေဆးျပႆနာတစ္ရပ္ရွိေနတယ္လို႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔ သံသယ၀င္ရင္ လုပ္ႏိုင္တဲ့အခ်က္အလက္အနည္းငယ္ကိုေျပာျပပါမယ္။
စကားေျပာပါ (Speak up) –
အဆိုပါလူကို ကၽြန္ေတာ္တို႔စိုးရိမ္စိတ္၀င္မိေနတဲ့အေၾကာင္း ေျပာျပေပးပါ။ အဆံုးျဖတ္ခံမဟုတ္ေသာ္လည္း သူ႕ျဖစ္ရပ္အေပၚ ကူညီေထာက္ပံ့ဖို႔ရာ ကမ္းလွမ္းပါ။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ခ်စ္ခင္ရသူေတြ ဟိုးေအာက္ဆံုးထိ ျပဳတ္က်သြားခ်ိန္ကို ေစာင့္ဆိုင္းမေနသင့္ပါဘူး။ စိုးရိမ္ရေသာ ကူညီဖို႔လိုတယ္လို႔ လႈံ႕ေဆာ္ေပးေသာ ကၽြန္ေတာ္တို႔ခ်စ္ခင္ရသူတစ္ေယာက္ေယာက္ရဲ႕ အမူအက်င့္ကို အထူးျပဳနမူနာ မ်ားအျဖစ္ စာရင္းလုပ္ထားသင့္ပါတယ္။
ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္လည္း ဂရုစိုက္ပါ (Take care of yourself) –
လံုျခံဳစိတ္ခ်ရေအာင္ေနထိုင္ပါ။ ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္ အႏၱရာယ္ရွိအေျခအေနထဲေရာက္ေအာင္ မသြပ္သြင္းရပါ။ ကိုယ့္လိုအပ္ခ်က္ ကိုယ့္လိုအင္ကို လ်စ္လ်ဴရႈမိျပီး တစ္စံုတစ္ေယာက္ရဲ႕ မူးယစ္ေဆးျပႆနာထဲမွာ က်ံဳးသြင္းမခံဖို႔လိုတယ္။ ေျပာလို႕ဆိုလို႔ရေသာ လူမ်ား၊ အေထာက္အပံ့ရဖို႔ အားထားလို႔ရေသာလူမ်ားရွိတာေသခ်ာေအာင္လုပ္ထားပါ။
မိမိကိုယ္ကို အျပစ္တင္ျခင္းကိုေရွာင္ၾကဥ္ပါ (Avoid self-blame) –
ေဆးတလြဲသံုးတဲ့ျပႆနာရွိေၾကာင္း ထင္ရွားသူတစ္ေယာက္ကို ကုသမႈခံယူဖို႔ အားေပးလႈံ႕ေဆာ္ႏိုင္ အေထာက္အပံ့ေပးႏိုင္ေပမယ့္ တစ္ခုခုစြဲလမ္းေနတာကို အတင္းအၾကပ္ေျပာင္းလဲမေပးႏိုင္ပါ။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ခ်စ္ခင္သူတစ္ေယာက္ရဲ႕ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ားအေပၚ မထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ မဟန္႔တားႏိုင္ပါဘူး။ သူတို႔ရဲ႕လႈပ္ရွားမႈမ်ားသည္ ျပန္လည္နလံထူ ထူေထာင္ေရးသြားရာလမ္းတြင္ အေရးပါေသာ ေျခလွမ္းတစ္လွမ္းအျဖစ္ တာ၀န္ရွိေနတယ္ဆိုတာ လက္ခံပါေစ။
<<< မလုပ္ရ (Don’t... ) >>>
အျပစ္ေပး၊ ျခိမ္းေျခာက္၊ တံဆုိုးလက္ေဆာင္ေပး သို႕မဟုတ္ တရားေဟာဖို႔ၾကိဳးစားတာမ်ိဳး။
အာဇာနည္တစ္ေယာက္ျဖစ္ဖို႔ မၾကိဳးစားသင့္ပါ။ အျပစ္ဆိုတဲ့ ခံစားခ်က္မ်ိဳးတိုးလာေစတဲ့၊ ေဆးသံုးဖို႔ အတင္းအၾကပ္ဖန္တီးေပးတဲ့ သဏၭာန္ျဖစ္ေစေသာ စိတ္ထိခိုက္လႈပ္ရွားစြာ ေတာင္းပန္းတိုးလွ်ိဳးျခင္းမ်ိဳး ေရွာင္ၾကဥ္ပါ။
ေဆးသံုးသူမ်ားအေပၚ သူတို႔ရဲ႕ ျပဳမူက်င့္က်ံပံုမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ရေသာ အႏုတ္လကၡဏာေဆာင္တဲ့ အက်ိဳးဆက္မ်ားမွ အကာအကြယ္ ေပးတာမ်ိဳး သို႕မဟုတ္ ဖံုးကြယ္ေပးတာ သို႕မဟုတ္ ဆင္ေျခမ်ားေပးခြင့္ျပဳတာ ။
ဂုဏ္သိကၡာရွိျခင္း သို႕မဟုတ္ အေျခအေနအဆင့္အတန္းတို႔အေပၚ အာရံုရွိမေနဘဲ သူတို႔တာ၀န္မ်ားအျဖစ္သာ ထားလိုက္တာ။
ေဆးေတြကို ဖြက္ပစ္တာ သို႕မဟုတ္ လႊင့္ပစ္တာ။
သူတို႔ေတြ ေဆးသံုးျပီး high ေနခ်ိန္မွာ အျငင္းအခုံျပဳလုပ္တာ။
သူတို႔နဲ႔အတူ ေဆးသံုးတာ။
အျခားတစ္ေယာက္ရဲ႕ အမူအက်င့္ က်င့္ေဆာင္ျပဳလုပ္တာအတြက္ အျပစ္ရွိသလို သို႕မဟုတ္ တာ၀န္ရွိသလို ခံစားတာမ်ိဳး။
<<< ဆယ္ေက်ာ္သက္အရြယ္ကေလးမွာ မူးယစ္ေဆးျပႆနာရွိခ်ိန္ (When your teen has a drug problem) >>>
ကၽြန္ေတာ္တို႔ကေလးေတြ မူးယစ္ေဆးသံုးေနေၾကာင္း ရွာေဖြေတြ႕ရွိခ်ိန္ ေၾကာက္ရြံ႕ထိတ္လန္႔စိုးရိမ္မႈ၊ စိတ္ရႈ႔ပ္ေထြးမႈနဲ႕ ေဒါသအမ်က္တို႕ ျဖစ္ပြားႏိုင္ပါတယ္။ ကိုယ့္ကေလးေတြကို ေဖ်ာင္းဖ်ေျပာဆိုေနခ်ိန္မွာ စိတ္ေအးေအးထားဖို႔ အမ်က္သိုထားဖို႔က အေရးၾကီးပါတယ္။ လုပ္ႏိုင္တာတစ္ခုကေတာ့ သူေကာကိုယ္ေကာ စိတ္အေျခအေန တည္ျငိမ္ေနခ်ိန္မွာ စကားစမိဖို႔ပါပဲ။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ရဲ႕ စိုးရိမ္ပူပန္မႈေတြကို ေသခ်ာရွင္းျပေပးဖို႔လိုသလို သူတို႔အေပၚခ်စ္ခင္မႈေၾကာင့္ စိုးရိမ္မႈျဖစ္ရေၾကာင္း ေသေသခ်ာခ်ာ ရွင္းလင္းေအာင္ေျပာဖို႔လိုပါတယ္။ ဒါမွသာ ဆယ္ေက်ာ္သက္အရြယ္ သားငယ္သမီးငယ္မ်ားအေနျဖင့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ဟာ အကူအပံ့ေပးႏိုင္သူမ်ားအျဖစ္ ခံစားရမွာျဖစ္လို႔ အေရးၾကီးတဲ့ အခ်က္ျဖစ္ပါတယ္။
ဆယ္ေက်ာ္သက္ေဆးသံုးသူမ်ား၏ သတိေပးလကၡဏာမ်ား (Warning signs of teen drug abuse)
အရြယ္ေရာက္လူၾကီးမ်ားလိုပါပဲ ဆယ္ေက်ာ္သက္အရြယ္မ်ားအတြက္ ဥပေဒနဲ႔မညီေသာ တလြဲအသံုးျပဳလွ်င္အႏၱရာယ္ရွိေသာ ေဆး၀ါး မ်ားျဖစ္ေၾကာင္း ကန္႔သတ္ထားတာမ်ိဳး မရွိခဲ့ပါဘူး။ အမွန္အားျဖင့္ ဆယ္ေက်ာ္သက္မ်ားဟာ ရည္ညြန္းေဆး၀ါးမ်ားႏွင့္ ေဆးေကာင္တာ မွာပင္ ၀ယ္သံုးလို႔ရတဲ့ ေဆး၀ါးမ်ား (Over-the-Counter drugs)ကို တလြဲပိုသံုးၾကပါတယ္။ နာက်င္အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးမ်ား၊ စိတ္ၾကည္ေဆးမ်ား၊ စိတ္ျငိမ္ေဆးမ်ားအပါအ၀င္ေဆးအေတာ္မ်ားမ်ားေပါ့ေနာ္။ ကိစၥရပ္အေတာ္မ်ားမ်ားမွာ သည္လိုေဆး၀ါးမ်ားက ဆယ္ေက်ာ္သက္လူငယ္ေတြအတြက္ ထိန္းသိမ္းရတာ သယ္ယူရတာလြယ္ကူသလို ေသေလာက္ေသာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးနဲ႔ အႏၱရာယ္ေတြ မၾကံဳႏိုင္ေသးခင္အထိ အဆင္ေျပတယ္ေလ။
ေဆးတစ္မ်ိဳးမ်ိဳးကို စမ္းသပ္သည့္သေဘာ သံုးစြဲၾကည့္ျခင္းျဖင့္ ေဆးတလြဲသံုးျခင္းစီ အလိုအေလ်ာက္ဦးတည္မသြားႏိုင္ပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ ေဆး၀ါးသံုးစြဲျခင္းအစပိုင္းကာလမွာ ၾကံဳဆံုရေသာအႏၱရာယ္ရွိအခ်က္တစ္ခ်ိဳ႕ေၾကာင့္ ေဆးတလြဲသံုးျပီး စြဲလမ္းသြားတဲ့လမ္းေပၚဆြဲတင္ တိုးျမင့္သြားေစပါတယ္။ ေက်ာင္းေျပာင္းတက္ရျခင္း၊ ပတ္၀န္းက်င္အသစ္မွာေျပာင္းလဲေနထိုင္ရျခင္းနဲ႕ အိမ္ေထာင္ေရးကြာရွင္းျပတ္ဆဲ ျခင္းတို႔လို ၾကီးမားတဲ့ အကူးအေျပာင္းအခ်ိန္ကာလမ်ားမွာ ေဆးတလြဲသံုးျခင္းအႏၱရာယ္ရွိေနတတ္တာပါ။ ပံုမွန္က်င္လည္ ေနေသာ မိဘႏွစ္ဦးၾကားဆက္ဆံေရး မၾကာခဏဆိုသလို အေျပာင္းအလဲအတက္အက်ေတြၾကံဳလာရေသာ ဆယ္ေက်ာ္သက္လူငယ္ေတြ အတြက္လည္း ေဆးတလြဲသံုးျခင္း အလံနီအခ်ိဳ႕ဆိုက္လာႏိုင္ပါတယ္။
သည္လိုအေျခအေနေတြမွာ -
ေသြးေရာင္လႊမ္းေနေသာမ်က္လံုးမ်ား သို႕မဟုတ္ သူငယ္အိမ္ မ်က္နက္၀န္းက်ဥ္းေနျခင္း - ဒါကိုဖံုးကြယ္ဖို႔အတြက္ေတာ့ မ်က္စဥ္းေဆး တစ္မ်ိဳးမ်ိဳးကိုအသံုးျပဳေနေလ့ရွိပါတယ္။
ေက်ာင္းအတန္းခ်ိန္ေတြ ခ်န္လွန္ထားမယ္ လစ္မယ္၊ ရမွတ္အဆင့္ေတြက်လာမယ္၊ ရုတ္ျခည္းဆိုသလို ေက်ာင္းမွာျပႆနာေတြ ျဖစ္လာ ၾကံဳလာမယ္။
ေသာက္ေနၾကေဆး၀ါးေတြ မေသာက္ဘူးေမ့တယ္၊ ညႊန္ၾကားခ်က္ေတြ စည္းမ်ဥ္းေတြကိုလစ္လွ်ဴရႈလာမယ္၊ ပိုက္ဆံေငြေၾကး သို႕မဟုတ္ တန္ဖိုးထားသင့္ေသာအရာမ်ားကိုေရာေပါ့။
ဂုဏ္သိကၡာမဲ့တဲ့ သီးသန္႔ဆန္တဲ့ အမူအက်င့္ေတြလုပ္လာမယ္၊ ေဒါသၾကီးမယ္ သို႕မဟုတ္ စိတ္ဓာတ္က်ေနမယ္၊ ပတ္၀န္းက်င္နဲ႔ ကင္းေအာင္ ေနလာမယ္။
ေရွာင္တခင္ဆိုသလို စိတ္အေျခအေနေတြ ေျပာင္းလဲလာမယ္ သို႕မဟုတ္ က်န္းမာေရးနဲ႔ဆိုင္တဲ့အတြန္႕တက္မႈ ၊ အစဥ္အျမဲလိုလို ေမာပန္းေနတာမ်ိဳး တျပန္တလဲလဲျဖစ္လာမယ္။
အေပါင္းအသင္းအုပ္စုထဲကေန တစ္ေယာက္တည္း သိုးမည္းျဖစ္ေနမယ္၊ ေနာက္ထပ္ သက္တူရြယ္တူအေဖာ္အသင္းအုပ္စုသစ္နဲ႔ ပတ္သက္ျပီးသို၀ွက္ သိုသိပ္ေနမယ္။
၀ါသနာပါခဲ့ေသာအရာေတြအေပၚ စိတ္၀င္စားမႈမရွိေတာ့ဘဲ လႈပ္ရွားမႈအသစ္နဲ႔ စိတ္၀င္စားမႈအသစ္ေတြရယ္ မုသားဆိုေနမယ္။
ဆိတ္ကြယ္ရာမွာေနဖို႔ ကိုယ္ေရးကိုယ္တာသီးသန္႔သေဘာ ပိုအားစိုက္ထုတ္လာမယ္။ အခန္းတံခါးေတြကို ေလာ့ခ်္လုပ္ထားတာ၊ မ်က္လံုးျခင္း အၾကည့္ဆံုဖို႔ေရွာင္က်ဥ္လာတာ၊ ပတ္၀န္းက်င္မွ ပုန္းလ်ိဳးကြယ္လ်ိဳးေနမယ္။
<<<မိဘမ်ားအတြက္ သိထားသင့္ေသာ အခ်က္အလက္အခ်ိဳ႕ (7 steps parents can take to curb teen drug use) >>>
(၁) ရည္ညႊန္းေဆး၀ါးမ်ားနဲ႔ အျခားေသာတားျမစ္ေဆး၀ါးမ်ားကို တလြဲအသံုးျပဳျခင္းသည္ အႏၱရာယ္ရွိေၾကာင္း ကေလးေတြနဲ႔ ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ေျပာျပေဆြးေႏြးပါ။ လံုျခံဳစိတ္ခ်ရျပီး ပြင့္လင္းျမင္သာတဲ့ လူမႈ၀န္းက်င္တစ္ခုျဖစ္ဖို႔စီစဥ္ေပးမယ္ဆိုရင္ အဆိုပါ ေဆးစြဲတဲ့ကိစၥလို အျခားေသာ ကိစၥရပ္မ်ားနဲ႔ပတ္သက္ျပီး ကေလးေတြအေနနဲ႔ ျပဳလုပ္ျခင္း သို႕မဟုတ္ မျပဳလုပ္ျခင္းရဲ႕ ကြဲျပားမႈကို သိသြားျပီး အေကာင္းဖက္ ဦးတည္လာပါလိမ့္မယ္။
(၂) စည္းကမ္းမ်ားနဲ႔ အက်ိဳးဆက္မ်ားကို အမိန္႕ခ်ပါ ေျပာျပပါ။ ဆယ္ေက်ာ္သက္ကေလးေတြအေနနဲ႔ မူးယစ္ေဆးသံုးျခင္းျဖင့္ ေသခ်ာတဲ့အက်ိဳးဆက္မ်ားရလာ ရွိလာႏိုင္ေၾကာင္း နားလည္သင့္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ယိုေပါက္ရွိတဲ့ ေျခာက္လံုးလွန္႔လံုး သို႕မဟုတ္ အားေကာင္းမလာႏိုင္တဲ့ စည္းကမ္းမ်ားခ်မွတ္ျခင္း ေျပာဆိုျခင္းတို႔ကို မျပဳလုပ္သင့္ပါ။ ကိုယ့္အိမ္ေထာင္ဖက္လည္းသေဘာတူ၊ ခိုင္မာအား ေကာင္းမယ့္ စည္းကမ္းမ်ားကို ျပင္ဆင္ရပါမယ္။ တစ္စံုတစ္ေယာက္ရဲ႕ ညႊန္းဆိုမႈေၾကာင့္ေသာ္လည္းေကာင္း သို႕မဟုတ္ သူတို႔သံုးစြဲ သမွ်ကို အျခားသူမ်ားအား မွ်ေ၀သံုးစြဲျခင္းေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေဆးတလြဲသံုးျခင္းသည္ ဥပဒနဲ႔မညီညြတ္ေၾကာင္း ဆယ္ေက်ာ္သက္ ကေလးမ်ားကို သတိေပးပါ။
(၃) ကိုယ္ေမြးထားတဲ့ ဆယ္ေက်ာ္သက္ကေလးမ်ားရဲ႕ လႈပ္ရွားသြားလာမႈေတြအေပၚ ေစာင့္ၾကည့္စစ္ေဆးပါ။ ကေလးေတြ ဘယ္ေနရာ ကိုသြားတယ္၊ ဘယ္သူနဲ႔အျပင္ထြက္တယ္ သိထားဖို႔လိုပါတယ္။ မိတ္ကပ္ဘူးထည့္တဲ့ အံဆြဲေတြ၊ DVD ခ်ပ္ေတြထားတဲ့ စင္အတြင္း၊ စာအုပ္စင္ေပၚက စာအုပ္မ်ားအၾကိဳအၾကား၊ ေက်ာပိုးအိတ္ေတြ စသည့္ ေဆးဖြက္ထားႏိုင္ေျခရွိတဲ့ေနရာေတြကို လုပ္ရိုးလုပ္စဥ္ သေဘာ စစ္ေဆးဖို႔ကလည္း အေရးပါတဲ့အခ်က္ျဖစ္ပါတယ္။ ကေလးေတြသံုးတတ္တဲ့ အင္တာနက္လိုင္းေတြ website ေတြကိုလည္း ေစာင့္ၾကည့္ စစ္ေဆးရပါမယ္ အြန္လိုင္းကေန ဥပေဒနဲ႔မညီေသာေငြေပးေခ်မႈရွိမရွိသိဖို႔ျဖစ္ပါတယ္။
(၄) ဆရာ၀န္ညႊန္းဆိုထားေသာေဆးမ်ား သို႕မဟုတ္ ညႊန္းဆိုခ်က္နဲ႔မွသံုးစြဲရေသာေဆးမ်ားကို လံုျခံဳေသာေနရာတစ္ခုမွာ သိမ္းဆည္းပါ။ အဆိုပါေဆး၀ါးမ်ားကို အရံထားျခင္းေရွာင္ၾကဥ္ပါ။ ျပီးေတာ့ မသံုးစြဲျဖစ္တဲ့ ရည္ညႊန္းေဆး၀ါးအခ်ိဳ႕ကို ေသခ်ာေနရာခ်ပါ။ ကိုယ္သံုးစြဲျပီး ေသာ ဒါမွမဟုတ္ ျပန္ျဖည့္ျဖစ္ေသာေဆးဘူး ေဆးကဒ္မ်ားရဲ႕ အေနအထားကို ဂရုတစိုက္စစ္ေဆးပါ။
(၅) အျခားေသာ စိတ္၀င္စားစရာမ်ားနဲ႔ လူမႈေရးလႈပ္ရွားမႈမ်ားအေပၚ အားေပးလႈံ႕ေဆာ္ပါ။ အားကစားအသင္းအဖြဲ႔နဲ႔ ေက်ာင္းခ်ိန္လြတ္ အားကစားလႈပ္ရွားမႈမ်ားကဲ့သို႔ က်န္းမာေရးနဲ႔ညီေသာ ၀ါသနာရပ္မ်ားရယ္၊ လႈပ္ရွားမႈမ်ားရယ္ကို ဆယ္ေက်ာ္သက္ကေလးမ်ားျမင္သာ သိသာေအာင္ျပဳလုပ္ေပးပါ။
(၆) အရင္းခံ အေျခခံက်ေသာအျဖစ္အပ်က္မ်ားအေၾကာင္း ကေလးေတြကိုေျပာျပပါ။ ၾကံဳဆံုရေသာ ျပႆနာမ်ား၏ အေျဖ ရလဒ္အျဖစ္ ေဆးသံုးျခင္းျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ မိဘေတြလမ္းခြဲျခင္း သို႕မဟုတ္ ခ်စ္သူနဲ႔လမ္းခြဲရျခင္းလို လတ္တေလာ အဓိကရင္ဆိုင္ေနရေသာ စိတ္ဖိအားမ်ားေၾကာင့္ ကေလးေတြမွာ ျပႆနာျဖစ္ေနႏိုင္တာပါ။
(၇) အကူအညီရယူပါ။ ဆယ္ေက်ာ္သက္မ်ားအေနနဲ႔ မၾကာခဏဆိုသလို မိဘမ်ားအေပၚ ပုန္ကန္ၾကေပမယ့္ အေၾကာင္းအရာတူ အခ်က္အလက္တူသတင္းကို အျခားေသာ အခြင့္အာဏာရွိပံုရိပ္တစ္ခုစီက ၾကားရတဲ့အခါ တိမ္းညႊတ္လိုက္နာတတ္ၾကပါေသးတယ္။ အားကစားနည္းျပတစ္ေယာက္၊ မိသားစုဆရာ၀န္၊ ကုထံုးပညာရွင္ သို႕မဟုတ္ မူးယစ္ေဆးအတိုင္အပင္ခံ တစ္ဦးဦးနဲ႔ၾကိဳးစားရမွာေပါ့ ေနာ္။
<<< ေဆးတလြဲသံုးစြဲလမ္းေနျခင္းအတြက္ အကူအညီယူ (Getting help for drug abuse or addiction) >>>
စြဲလမ္းျခင္းသည္ ဘ၀ရဲ႕ ပံုပန္းသြင္ျပင္တိုင္းအေပၚ အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈရွိေစတဲ့ ရႈပ္ေထြးေသာျပႆနာတစ္ရပ္ျဖစ္ပါတယ္။ စြဲလမ္းမႈကို ေက်ာ္လႊားရန္အတြက္ ကၽြန္ေတ္ာတို႔အသက္ရွင္ေနထိုင္ပံုနည္းလမ္း၊ ျပႆနာမ်ားနဲ႔ ရင္ဆိုင္ပံု၊ ျပီးေတာ့ အျခားသူမ်ားနဲ႔ပတ္သက္ ဆက္စပ္ပံု ေျပာင္းလဲျခင္း၊ ထိေတြ႕ပတ္သက္ဖို႔ခဲယဥ္းေစျခင္းတို႔ ျပဳလုပ္ဖို႔လိုအပ္ပါတယ္။ ကိုယ္ရည္မွန္းထားတဲ့အတိုင္း ျပန္လည္က်န္းမာ နလံထူဖို႔ တစ္ေယာက္တည္း သီးျခားမၾကိဳးစားသင့္ပါဘူး။ စိတ္ပ်က္ေစဖို႔အလြန္လြယ္ကူေစသလို တစ္ၾကိမ္ထက္ပိုရံုဆိုေသာ ဆင္ျခင္တုံတရားကို ေလ်ာ့ပါးေစႏိုင္ပါတယ္။ ဘယ္အရာမဆို ျပန္လည္နလံထူက်န္းမာဖို႔ကိုယ္ကိုယ္တိုင္ေရြးခ်ယ္ဖို႔လိုသလို ကိုယ္ထူကိုယ္ထအစီအစဥ္မ်ားအေပၚအမွီျပဳ၊ ကုသမႈခံယူ၊ ဒါမွမဟုတ္ ထိေရာက္တဲ့ ေဆး၀ါးကုသမႈတစ္ခုျဖစ္ဖို႔ ၀ိုင္း၀န္းကူညီမႈနဲ႔အတူ သည္းညည္းခံႏိုင္မႈက မရွိမျဖစ္ပါ။
Alex Aung (14 April 2019)
Resources and references
Drug Abuse and Addiction (Authors: Lawrence Robinson, Melinda Smith, M.A., and Jeanne Segal, Ph.D. Last update: November 2018)
Overcoming Addiction: Find an effective path toward recovery. (Harvard Medical School Special Health Report)
Misuse of Prescription Drugs – Government guide to the abuse of prescription drugs. (National Institute on Drug Abuse)
Drugs: What to Know – Information on drug and alcohol abuse for teens (TeensHealth)
Seeking Drug Abuse Treatment: Know What to Ask – Guide to finding the right treatment for you. (National Institute on Drug Abuse)
Drugs, Brains, and Behavior: The Science of Addiction (PDF) – Booklet on drug addiction, including its effects on the brain. (National Institute on Drug Abuse)
